Category
📚
LearningTranscript
00:00Kiedy dorastałam w ZSRR, pewna data stała się przełomem dla wielu rodzin.
00:215 marca 1953 roku, dzień śmierci Stalina.
00:28Wszystkie historie zaczynały się od słów – to było przed śmiercią Stalina lub to było po jego śmierci.
00:37W przyszłość spoglądano z nutką optymizmu.
00:45Wiosną 1953 roku kraje bloku wschodniego miały nadzieję na kres komunistycznej dyktatury.
00:53Ale czy ich przywódcy, uczniowie Stalina pozwolą, by rozpadł się świat zbudowany wraz z ich mistrzem?
01:00Żelazna kurtyna. Życie pod radziecką okupacją.
01:25Odcinek trzeci – czas rebelii.
01:31Śmierć Stalina była początkiem czasu wielkich protestów.
01:36Pierwszy bunt wybuchł w Niemczech Wschodnich trzy miesiące po zgonie dyktatora.
01:43Ludzie liczyli na reformy, a rząd podniósł normy produkcyjne bez podwyżek płac.
01:54Ta szokująca decyzja była nie do przyjęcia przez robotników. Od lat odbudowujących kraj w szalonym tempie.
02:0316 czerwca 1953 roku w Berlinie Wschodnim na kilku budowach rozpoczął się strajk.
02:12Nie chcemy niewolniczej pracy. To jedyny slogan, jaki słyszałem.
02:20Rozeszła się wieść jutro o siódmej rano na Aleksanderplatz.
02:27Lutz Rakow, 22-letni berlińczyk, był początkującym dziennikarzem.
02:34Śledził przebieg wydarzeń.
02:3717 czerwca udałem się na Aleksanderplatz.
02:44Jutro mieli tu przyjść robotnicy. Otoczyła go policja ludowa, czyli Volkspolizei.
02:51Około południa do centrum miasta weszło ponad 60 tysięcy osób.
03:00Żądania podwyżek szybko zmieniły się w żądania zmian politycznych.
03:07Protestujący niszczyli symbole władzy, podpalali budynki bezpieki i atakowali urzędników.
03:22W rewolcie wzięło udział ponad milion Niemców.
03:30Bezsilny rząd oddał się pod ochronę sowieckiej armii.
03:36O pierwszej po południu ogłoszono stan wojenny.
03:42To był punkt zwrotny, bo od tej chwili NRD mianowało się suwerennym państwem, dla którego ZSRR było jedynie sojusznikiem.
03:57Sowieckie czołgi w Berlinie rozwiały iluzję niepodległości.
04:03Ludzie domagali się wolnych wyborów, dymisji rządu i zjednoczenia kraju.
04:09Gdyby nie radzieckie czołgi, moglibyśmy mieć zjednoczone Niemcy już w 1954 roku.
04:16Kraj pozostał podzielony, a pierwszy bunt przeciwko reżimowi narzuconemu przez Sowietów upadł.
04:23Straty były wysokie, 55 zabitych i 10 tysięcy aresztowanych.
04:30Najważniejsze to zapamiętać, że 17 czerwca wybuchł powszechny bunt.
04:38Nie został zainicjowany z zagranicy. Ludzie mieli dość reżimu.
04:45I gdyby nie wysłano czołgów, protestujący zajęliby całe NRD w przeciągu kilku godzin.
04:55Dramaturg Bertolt Brecht był świadkiem zmiażdżenia rewolty.
05:01Napisał ironicznie w wierszu, skoro rząd oskarża lud o zdradę zaufania,
05:07czy nie byłoby łatwiej, gdyby rząd rozwiązał naród i wybrał inny?
05:13Za sarkazmem kryje się celne spostrzeżenie.
05:18W świecie sowieckim, tak jak w dzisiejszej Rosji, to ludzie mają służyć rządowi, a nie odwrotnie.
05:31To twój pokój, Juli.
05:36Ten będzie dla ciebie.
05:38Według propagandy dyktatura proletariatu służyła robotnikom.
05:44W rzeczywistości służyła partyjnej elicie.
05:50Zupełnie jak w węgierskim filmie, w którym dygnitarka reżimu wita w mieszkaniu
05:55darowanym jej przez partię oneśmieloną takim bogactwem siostrzenicę.
06:00Podoba ci się?
06:02Tak, tu jest przepięknie.
06:14Zwykli ludzie tłoczyli się w mieszkaniach komunalnych.
06:29W dzieciństwie dobrze poznałam ten sowiecki koncept.
06:34Mieszkałam z rodzicami i dwoma braćmi w pokoju o powierzchni 24 metrów kwadratowych.
06:41Kuchnię i łazienkę dzieliliśmy z sąsiadami.
07:00Moi krewni i przyjaciele przeżyli to samo.
07:11Tak.
07:15Przepaść między komunistycznymi przywódcami a ludem nigdy nie zostanie zasypana.
07:30Wtedy, po śmierci dyktatora, zmiana wciąż wydawała się możliwa.
07:36Po tym okresie stalinowskim, niewątpliwie ciężkim,
07:41potem taka ogólna atmosfera już było mniej strachu.
07:45Mniej strachu, więcej luzu.
07:49Można powiedzieć, większa swoboda obyczajowa, bardziej otwarta może.
07:56Latem 1953 roku ludzie próbowali cieszyć się wakacjami
08:01z dala od polityki i walk ideologicznych.
08:10Osiem lat po zakończeniu wojny ludzie chcieli zwyczajnie żyć.
08:17Na bałtyckich plażach na chwilę zapominali o żelaznej kurtynie i komunistycznej dyktaturze.
08:26Zdala od kamer, snuł, własne plany.
08:31Zdala od kamer, snuł, własne plany.
08:56W lutym 1956 roku w Moskwie odbył się dwudziesty zjazd komunistycznej partii Związku Radzieckiego.
09:04Wszystko odbyło się według typowego scenariusza.
09:10Jednak ostatniego dnia Chruszczow poprosił przedstawicieli bratnich partii o opuszczenie sali,
09:16a delegatów radzieckich o powrót na miejsca.
09:21Przez cztery godziny przed oszołomionym zgromadzeniem czytał referat,
09:25w którym potępiał zbrodnie Stalina.
09:28Kult jego osoby, terror i gułak.
09:34Oświadczył, że partia potrzebuje reform.
09:37Referat wyciekł, a świat poznał jego treść.
09:41I przeczytałem ten referat Chruszczowa,
09:47bo to się okazało, że dość szybko to się rozeszło w każdym razie.
09:51To między innymi było, można powiedzieć, jakimś głównym powodem tego,
09:57że ja się zdecydowałem wstąpić do partii.
10:00Właśnie w wyniku tego, że ten referat Chruszczowa dawał szansę na socjalizm prawdziwego zdarzenia.
10:11Pomyślałem, że może będą robić swoje głupstwa nieco umiejętniej,
10:16ale dla mnie to nadal były polityczne kanalie.
10:20Najlepsze w tym wszystkim było to, że pranie mózgu lekko zelżało.
10:33Referat najszerszym echem odbił się na Węgrzech.
10:36Jeśli Stalin był zbrodniarzem, to jego wierny uczeń Rakosi również.
10:41W lipcu, pięć miesięcy po dwudziestym zjeździe partii,
10:46węgierski przywódca złożył samokrytykę, podał się do dymisji i schronił na terenie ZSRR.
10:52To było za mało, by zatrzymać protesty.
10:5623 października studenci zorganizowali pokojowy marsz w Budapeszcie,
11:03domagając się wycofania wojsk radzieckich, wolnych wyborów i wolności zrzeszania się.
11:09Na oczach stu tysięcy ludzi demonstranci wycięli komunistyczny symbol z flagi.
11:16Na placu bohaterów miało miejsce historyczne wydarzenie.
11:22Partyzanci zaatakowali pomnik Stalina.
11:26Padały symbole komunistycznej władzy.
11:30Bunt rozlał się na cały kraj.
11:35Ludzie poszli usunąć czerwoną gwiazdę z nadkoszar.
11:40Gdy przybyli na miejsce, policja otworzyła ogień.
11:46Ludzi przed koszarami ostrzelano z broni maszynowej i obrzucono granatami.
11:5650 osób padło zabitych na ziemię.
12:00W sumie zginęło około 100 osób.
12:05Leżeli tam nasi znajomi z ciałami obryzganymi i mózgami zabitych.
12:16Podobnie jak trzy lata wcześniej w Berlinie,
12:19sowieckie czołgi zostały rozmieszczone w centrum Budapesztu.
12:28Jednak tym razem węgierskie siły zbrojne dołączyły do powstańców.
12:42Nastąpiło kilka dni walk.
12:46Siły proradzieckie ostrzelały demonstrantów, a powstańcy zaatakowali sympatyków Moskwy.
12:57Zlinczowano setki członków tajnej policji AVH.
13:03Współpracowali z ludźmi, którzy wiedzieli o tym, co się dzieje.
13:14Wraz ze wszystkimi mieszkańcami byłem w schronie pod budynkiem.
13:20Baliśmy się tego, co nastąpi.
13:23W kwestii Sowietów ludzie byli podzieleni.
13:29Pewna część wierzyła, że w roku 1956 nastąpiła rewolucja.
13:35Inni twierdzili, że były to narodziny potwornego faszyzmu.
13:42Trudno było mi zrozumieć te sprzeczności.
13:49Pośród chaosu powstańcom udało się przejąć władzę i utworzyć nowy rząd.
13:54Obiecali uspokoić sytuację.
13:5730 października podpisano zawieszenie broni,
14:00a wojska radzieckie wycofały się z Budapesztu.
14:05Uwolniono wielu więźniów politycznych, w tym po ośmiu latach
14:09arcybiskupa Węgier kardynała Józefa Mitrzęti.
14:15Do kraju powrócił spokój.
14:18Na skrzyżowaniach, placach, ulicach rozdawana jest żywność.
14:23Do stolicy wraca życie.
14:28Armia radziecka nie opuściła kraju całkowicie.
14:31Powstańcy próbowali śledzić jej ruchy.
14:36Dowództwo objął Rudolf Ungwary.
14:39Był wtedy studentem i jednym z przywódców sieci informacji rewolucyjnej.
14:44Od wschodniej do zachodniej granicy wypytywaliśmy,
14:46gdzie przemieszczają się wojska radzieckie.
14:51W ciągu kilku godzin dostawaliśmy informacje.
14:55Były bardzo dokładne, a ja byłem świetnie poinformowany.
15:01Rudolf nie wiedział, że jego rząd wysłał do Moskwy list,
15:04w którym oznajmił opuszczenie bloku wschodniego.
15:10To był fatalny błąd.
15:12List wywołał zamieszanie na Kremlu, który obawiał się,
15:15że inne kraje pójdą w ślady Węgier.
15:20Pozostało tylko jedno rozwiązanie.
15:25Byłem taki głupi, nawet dziś z trudem patrzę na siebie w lustrze.
15:323 listopada siedziałem przy głównej ulicy Miszkolca,
15:35delektując się espresso z uniwersytecką opaską na ramieniu.
15:41Bo kobiety nas podziwiały, kiedy chodziliśmy z karabinami maszynowymi w rękach.
15:484 listopada rosyjska jednostka pancerna zaatakowała uniwersytet.
15:55Taki byłem głupi.
16:0010 dni po wybuchu powstania, 4 listopada o 3 nad ranem,
16:04po całym kraju rozmieszczono kilka tysięcy sowieckich czołgów.
16:09Strzelaliśmy jako szalani, gdy zaatakowali Rosjanie.
16:14Nigdy nie byłem tak przerażony.
16:18Schowaliśmy się w piwnicy.
16:20Z ulicy słyszeliśmy dziwne głosy.
16:24Wtedy zrozumiałem, że to byli rosyjscy żołnierze.
16:28Wykrzyknąłem z piwnicy – nie strzelajcie, tu są matki z dziećmi.
16:33Tak bardzo się baliśmy.
16:38Wyprowadzili nas z piwnic na kampusie.
16:42Nigdy jeszcze tak się nie bałem o życie.
16:45Tak skończyła się rewolucja.
16:49Świat słuchał na żywo relacji ze straszliwych represji na Węgrzech.
16:54Prawie 3 tysiące zabitych i 12 tysięcy rannych.
16:58W bloku wschodnim emocje sięgały zenitu.
17:03Płakaliśmy przy radiu.
17:07Do dziś mnie to porusza.
17:10Zawsze będę o tym pamiętał.
17:13Słyszeliśmy ostatnie wołania o pomoc,
17:16kiedy Rosjanie do nich strzelali.
17:19Śledziliśmy wszystkie szczegóły.
17:23Czy sytuacja na Węgrzech absolutnie jednoczyła wszystkich,
17:27niezależnie od ich ideologicznych, politycznych, religijnych
17:32czy innych, tak powiem, przekonań.
17:35To było coś niesamowitego.
17:38Na początku powstania Andrzej Bratkowski założył
17:41na swojej uczelni w Krakowie Komitet Solidarności z Powstańcami.
17:47Szybko w całej Polsce młodzi ludzie zaczęli organizować
17:50wsparcie dla ofiar zmiażdżonej rewolucji.
17:58Ale myśmy wtedy zorganizowali również
18:01no i doprowadziliśmy do zebrania
18:04stosunkowo dużej ilości różnego rodzaju medykamentów
18:07i żywności i tak dalej.
18:10I zaczęły wszystkie być kolejki na ulicach,
18:13stali ludzie. Warszawa, do wszystkich punktów poboru krwi,
18:17Warszawa dawała krew dla Budapesztu.
18:20Powiedziałem rzeczywiście, bo to tak wyliczyłem,
18:23że po tych trzech pokoleniach,
18:26to dzisiaj każdy budapeszteńczyk,
18:29każdy budapesztyński człowiek,
18:33ma jakąś kropelkę krwi polskiej.
18:36Rzeczywiście tak to jest, dlatego że ilość tej krwi polskiej
18:39była wtedy niesamowita.
18:42Na Węgrzech było już po wszystkim.
19:03Nowy rząd zainstalowany przez Moskwę
19:06próbował zatrzeć ślady powstania,
19:10które wstrząsnęły reżimem.
19:13W stolicy panuje spokój,
19:16słychać bawiące się dzieci.
19:19I ta matka z Budapesztu,
19:22jak wszystkie matki świata,
19:25cieszy się szczęściem dziecka.
19:28Ten film pokazywano we wszystkich bratnich krajach,
19:31a zwłaszcza w ZSRR,
19:34którego mieszkańcy nie wiedzieli,
19:37co zaszło na Węgrzech.
19:40Kreml narzucił własną wersję historii.
19:43Każdego ranka ludzie spieszą się do pracy.
19:52Wygląda na to, że naród węgierski
19:55patrzy w przyszłość z nadzieją.
19:58Zadowolony z dokonanego wyboru,
20:01należy dalej budować socjalizm.
20:07Radziecki kamerzysta nie znał węgierskiego.
20:10Nie wiedział, że filmował hasło brzmiące
20:13Rosjanie do domu.
20:19Ludzie nie mogli zaakceptować,
20:22że kraj znowu będzie komunistyczny.
20:25Nie mogli tego znieść.
20:29Zamknięto fabryki, stanęły pociągi.
20:32Życie zamarło.
20:35Nie chcieli tego zaakceptować.
20:38Dziś każdy człowiek na świecie,
20:41który nie lubi władzy ludu,
20:44mówi, że rząd ma niewielkie poparcie.
20:49Janusz Kadar, nowy przywódca umocowany przez Sowietów,
20:52rozpoczął masowe aresztowania.
20:55350 osób zostało straconych.
20:58Ponad 22 tysiące skazanych.
21:01200 tysięcy uciekło z kraju.
21:04Na Węgrzech zaszły wielkie zmiany.
21:07Spotkanie komórki partyjnej.
21:10Towarzysze, musimy nauczyć się krytyki i samokrytyki.
21:13Twoja kolej?
21:16Zacznę od krytyki.
21:19Mój brat uciekł na zachód po stłumieniu rewolucji.
21:22Teraz samokrytyka.
21:25Byłem idiotą, że z nim nie uciekłem.
21:28Byłem głupi i zostałem na Węgrzech.
21:3420 lutego kampus Uniwersytetu Technicznego w Miszkolcu
21:37został otoczony przez siły zbrojne
21:40reżimu Kadara.
21:45Wyczytali z listy nazwiska osób
21:48biorących udział w powstaniu.
21:51W tym moje.
21:54Potem bili nas pałkami i wepchnęli do ciężarówek.
21:57Na miejscu pałowali nas przez całą noc.
22:02Dwa tygodnie nie mogłem położyć się na plecach.
22:09Rudolfa zwolniono po dwóch latach internowania.
22:12To zdjęcie zrobione po pobiciu w obozie
22:15dla internowanych.
22:18Jak wielu innych zabroniono mu powrotu na uniwersytet
22:21i wysłano do pracy w fabryce.
22:24To ja przy wiertarce.
22:27A to majstrowie, z którymi pracowałem.
22:33To standard w bloku komunistycznym.
22:36Jeśli krytykujesz system, nie możesz dalej studiować.
22:39Masz dołączyć do klasy robotniczej, która cię reedukuje.
22:43Wedle rozkazów z Moskwy życie wróciło na dawne tory.
22:46Były masowe demonstracje gloryfikujące komunizm.
22:49Festiwale sportowe.
22:52I pochody pierwszomajowe.
22:57Każdego pierwszego maja musieliśmy iść na marsz.
23:00To było obowiązkowe.
23:03Na trybunie ustawionej pośrodku ulicy
23:06byli przedstawiciele komunizmu.
23:09Na trybunie ustawionej pośrodku ulicy
23:12byli przedstawiciele władz miejskich
23:15i rosyjscy dowódcy wojskowi.
23:18Małe oddziały wojskowe były zapraszane na uroczystości szkolne.
23:21Na pochód pierwszomajowy.
23:24Na pochód 7 listopada.
23:30Zawsze wyglądały najwspanialej.
23:33Parady były jedną z niewielu okazji do spotkania sowieckich wojskowych.
23:36Parady były jedną z niewielu okazji do spotkania sowieckich wojskowych.
23:39Przypominały o ich obecności.
23:42Dyskretnej, ale nieustannej.
23:45Dyskretnej, ale nieustannej.
23:48Armia sowiecka była skoszarowana.
23:51W niektórych przypadkach rekwirowała sobie do mieszkania cały kawał miasta.
23:54Jak w Berlinie.
23:57Mieli własne szkoły, szpitale.
24:00W zależności od rozmiaru garnizonu.
24:03Żyli własnym życiem.
24:06To były małe związki radzieckie na terenach bratnich krajów.
24:09W okolicach koszar wszyscy nosili kupione od nich żołnierskie spodnie i pasy.
24:12W okolicach koszar wszyscy nosili kupione od nich żołnierskie spodnie i pasy.
24:15Dzieci chodziły w rosyjskich uszankach itd.
24:18Dzieci chodziły w rosyjskich uszankach itd.
24:21Generalnie żołnierze się nie wtrącali.
24:24O ile mi wiadomo.
24:31W bloku komunistycznym stacjonowało
24:33co najmniej pół miliona radzieckich żołnierzy.
24:36Pozostawali w koszarach w gotowości
24:39do interwencji gdyby mieszkańcy bratnich krajów
24:41znów sprzeciwili się Moskwie.
24:46By ludzie zapomnieli o powstaniu na Węgrzech
24:49i by uniknąć nowych rewolt
24:52władze złagodziły presję ideologiczną.
24:55Budowniczowie komunizmu mogli teraz się bawić, cieszyć życiem i podróżować, ale tylko po bloku wschodnim.
25:08Zaczęliśmy wyjeżdżać do krajów socjalistycznych za paszportami, bo można było pojechać do NRD, do Czechosłowacji.
25:22Więc trochę to zapach miało odwilżoną.
25:32Podróż do kapitalistycznego kraju była prawie niemożliwa. Za żelazną kurtyną marzono o zachodnim życiu.
25:41Ludzie robili wszystko, by zdobyć modne, europejskie ubrania.
25:45Młodzi interesowali się jazzem i rock'n'rollem, a cała Europa Środkowa marzyła o zabawie w jednym ze słynnych polskich klubów studenckich.
25:55Było bardzo dużo takich klubów. Prawie każda uczelnia miała taki klub. Był klub uniwersytecki, hybrydy.
26:04Był klub Politechniki, był klub Akademii Medycznej.
26:10Był też klub żydowski, klub Babel.
26:15I też były tańce w sobotę wieczorem. I kiedyś moja koleżanka słyszała na ulicy, jak szło dwóch chłopaków i mówi, chodź pójdziemy tańczyć do Żydów, bo tam są ładne dziewczyny.
26:31Młodzi ludzie chcieli się czuć Europejczykami. Tańczyć swing i ubierać się w zachodnim stylu.
26:40Moda była ostatnią rzeczą, o której myśleli przywódcy. Dla komunistycznych ideologów ubrania miały jedynie zapewnić ciału ciepło.
26:50Młodzi kupowali na bazarach, które nie były legalne, a jedynie tolerowane.
27:01A gdzie miały chodzić? No przecież to było okropne wszystko, co było w sklepach, a tam były różne amerykańskie rzeczy.
27:12I to było wspaniałe miejsce zakupów, kolorowych, innych, lepszych. Wszystko tam można było dostać, jak najbardziej.
27:22Dla siebie, dla dziecka jakieś, a to kurteczka, to majteczki, a to koszuleczki. Super.
27:29Ja sam pojechałem tam z moją mamą, żeby kupić sweter. Tylko na Bazar Różycki można było dostać.
27:41I te koledzy się śmieli w instytucie. Zrobił doktorat i pojechał na bazar kupić sobie sweter.
27:50Wśród wiernych klientów czarnego rynku byli młodzi dandysi, bikiniarze w Polsce, stiliagi w ZSRR, czyli modnisie.
28:03Kupowali jak najbardziej prowokacyjne, antykomunistyczne ubrania.
28:09No bikiniarze to była pewna forma ruchu oporu, proszę pana.
28:15Oni mieli buty na zamówienie robione, takie na wysokiej słoninie, krawaty i tak dalej.
28:23Ale to było potępiane. Należało chodzić, jak to ma Ryszard Zimand, bez krawata, tak proletariacki styl.
28:35Modne ubrania to nie jedyne produkty, o które było trudno. Brakowało prawie wszystkiego.
28:42Mieliśmy co jeść, ale wybór był ograniczony. Przykładowo nie można było kupić samochodu.
28:49Ludzie wymyślili więc nowy system ekonomiczny. Sposób na przetrwanie, w którym dorastałam.
28:57W ZSRR mawiano, nie próbuj zdobyć stu rubli, znajdź stu przyjaciół.
29:05Kraj pokryła sieć znajomości. Ktoś zawsze kogoś znał. Jak znałeś murarza, wiedziałeś skąd wziąć cement.
29:15Ktoś miał nigdzie niedostępny sweter, ktoś inny kiszonki, owoce, w tym tropikalne.
29:21Jeśli był na nie sezon. Ktoś miał opony, inny glazurę do łazienki, a kolejne chromowane krany.
29:28To było na wagę złota. Naprawdę cudownie było znać dobrego hydraulika.
29:34Znam hydraulika, życie jest wspaniałe.
29:39Czemu Eden jest republiką socjalistyczną? Bo chodzi się prawie nago, je tylko jabłka,
29:45i musi nazywać to rajem.
29:49Jak można było wierzyć lub zmusić się do uwierzenia, że komunistyczne społeczeństwo było rajem?
29:56Każdy miał własną metodę.
30:00Wierzyłam w komunizm. Byłam zapaloną pionierką, członkinią komunistycznego ruchu muzycznego.
30:07Gdy wyjechałam na wieś, byłam również członkinią partii, przysłaną na wniosek przewodniczącego rady.
30:14Pirożka wstąpiła do partii komunistycznej, tej samej, która skazała jej ojca na ciężkie roboty,
30:21a ją internowała na cztery lata wraz z matką i bratem.
30:26Czas płynął.
30:29Po studiach postanowiła zostać nauczycielką, dlatego musiała wstąpić do partii.
30:35Co mogłam zrobić? Kochałam nauczać. Chciałam mieć życie towarzyskie.
30:41Wiele osób pytało mnie, jak mogę to zrobić, skoro byłam wśród ludzi.
30:47Nie mogłam, nie mogłam.
30:51Nie mogłam, nie mogłam.
30:54Wiele osób pytało mnie, jak mogę to zrobić, skoro byłam w obozie.
31:01Odpowiadałam, że tak po prostu jest.
31:05Nie zamierzałam rozpamiętywać tego przez resztę życia.
31:09Przeszło mi. Zaczęłam nowy rozdział.
31:13To wszystko.
31:16Zaskakujące? Nie do końca.
31:19Wiele osób wolało zrobić karierę i nie trafić na margines społeczeństwa.
31:25Większość była zażenowana koniecznością okazania wierności ideologii, w którą nie wierzyli.
31:31Wybrali podwójne życie.
31:34Z jednej strony mieli poglądy publiczne, a z drugiej prywatne życie.
31:40Mówiąc wprost, to były dwa światy.
31:44Nie można ich ze sobą pomylić. Były skrajnie różne.
31:49W szkole zachowywało się w jeden sposób, w domu całkiem inaczej.
31:55Oczywiście wierzyłem w to, co słyszałem w domu.
31:59Natychmiast wyłapywałem kłamstwa, które słyszałem dzięciej.
32:04Puszczaliśmy do siebie oko.
32:07Ja kłamię i ty też kłaniesz.
32:11Mówimy, co trzeba, ale wiem, że to nieprawda.
32:17Nasze pokolenie w to nie wierzyło.
32:21Wiedzieliśmy, co mówić, co chcą usłyszeć, by ich nie obrazić.
32:27Ale to było takie prymitywne.
32:31Rozmowa w kolejce do kiosku.
32:34Kupujesz gazetę partyjną?
32:37Oczywiście, bo się nie dowiem, że mamy wspaniałe życie.
32:41Było też rozwiązanie dla tych, którzy nie chcieli kłamać,
32:46czytać partyjnej gazety i prowadzić podwójnego życia.
32:51Zasadniczo ludzie zawsze sprzeciwiali się sytuacji politycznej w NRD.
32:58Nie można było tego głośno mówić, ani otwarcie protestować.
33:04Ale jeśli się chciało, można było wyemigrować wgłąb siebie.
33:11Moja rodzina wybrała emigrację wewnętrzną.
33:16Ojciec zrezygnował z kariery i zaakceptował życie na marginesie społeczeństwa.
33:23Otaczała nas sieć znajomych, którzy dokonywali wyborów
33:28wyłącznie na podstawie stosunku do władzy komunistycznej.
33:33Wieczorem zbierało się od pięciu do dziesięciu osób.
33:38Można było otwarcie porozmawiać.
33:43Potem dowiedziałem się, że mieli na nas teczkę, ale nie obchodziło mnie to.
33:49Zorganizowałem spotkanie, zaprosiłem ludzi.
33:54Około trzydziestu osób.
33:58Zaprezentowałem moje dzieła.
34:01W beletrystyce nie było problemu, pisałem co chciałem.
34:04Nie dbałem o granice, bo wiedziałem, że nic z tych rzeczy nie może zostać opublikowane.
34:13To wszystko.
34:16Autorzy niemogący publikować oficjalnie zdobyli sławę dzięki tajnym wydawnictwom.
34:22Samizdatom.
34:24Wśród nich byli przyszli laureaci Nagrody Nobla.
34:28Imre Kertesz i Sołżenicyn.
34:31Przyszły prezydent Czech, Vaclav Havel.
34:34Przepisywane ręcznie lub na maszynie krążyły w drugim obiegu.
34:38Tym, którzy jak Ernst Hriš chcieli robić filmy, było znacznie trudniej.
34:45Państwowa wytwórnia filmowa była w całości zarządzana przez Rosję.
34:52Wszystko było polityczne, a reżyserów zastępowano, jeśli nie należeli do partii.
35:02By kręcić filmy z dala od cenzury berlińskich studiów, Ernst wrócił do rodzinnego Drezna.
35:10Mógł tam kręcić filmy przemysłowe i o tematyce kulturalnej.
35:15Pracował sam, unikając oficjalnych produkcji.
35:22Wolny strzelec.
35:24Można było pracować jako niezależny twórca prostych filmów dokumentalnych i kulturalnych.
35:33Ludzie przywykli do czegoś, co nazywam postawą minimalnej lojalności.
35:42Wszystko działało, ale prawie nikt w to nie wierzył.
35:47Miało się nadzieję, że z czasem państwo będzie dawało więcej drobnych wolności.
35:53Może kiedyś zachodnia telewizja nie będzie już zakazana.
35:58Może będziemy mogli kupować niektóre zachodnie produkty.
36:02Może będzie można pojechać na zachód na urodziny.
36:06Na to mieliśmy nadzieję.
36:09Już nie na to, że będziemy wolni.
36:12Wiedzieliśmy, że jesteśmy więźniami.
36:15To było jak luksusowe więzienie.
36:18A jeśli się tego nie akceptowało, można było skończyć w prawdziwym więzieniu.
36:25Nigdy nie miałem kontaktu ze Stasi.
36:29Na szczęście, bo to były zdradliwe sytuacje.
36:33Mówili, że jeśli chce się pracować w telewizji, to trzeba do nich donosić.
36:39Daj im palec.
36:47Podobnie jak Stasi w NRD, każdy kraj bloku wschodniego miał własny aparat bezpieczeństwa wzorowany na sowieckim.
37:00Zadaniem służby było kontrolowanie każdego, by nikt nie odszedł od partyjnej linii ideologicznej i nie miał kontaktu z zachodem.
37:09Cóż, moja przeszłość nie była krystaliczna.
37:17Prawdę mówiąc, miałam kiepski akta i byłam pod obserwacją.
37:24Gdy przyjeżdżała delegacja, ktoś zawsze uważnie słuchał tego, co mówiłam.
37:31To wyjątkowe zdjęcie.
37:36Młodzi ludzie z zagranicznej delegacji wychylają się z okna pociągu.
37:43Rozmawiam z nimi jako członkini Komitetu Powitalnego.
37:50A tutaj jest słuchający uważnie uchol, doskonale go widzę.
37:55Nie wiem, jak fotograf zdołał uchwycić go na zdjęciu.
38:00Tak wyglądało nasze życie.
38:05Wiedziałam, że jestem obserwowana.
38:10To długo trwało.
38:15Pilnowałam się.
38:20Nie mówiłam przez telefon nic kompromitującego.
38:25Były rzeczy, których nie mówiło się przez telefon.
38:30Jeśli podczas rozmowy ktoś wykonał odpowiedni gest,
38:35to wiedzieliśmy, że jesteśmy podsłuchiwani.
38:40Nieuważnym groziło aresztowanie.
38:45Mawiano, że to zaproszenie do odwiedzenia tajnej policji.
38:52Po kilku godzinach przesłuchania bez adwokata
38:57szczęśliwców wypuszczano.
39:02Ale do końca życia miało się teczkę.
39:07Nawet bez aresztowania można było trafić do kartoteki.
39:12Gizela Trostorf dostęp do swojej teczki uzyskała
39:16dopiero po upadku komunizmu.
39:21To moja teczka.
39:26Wszystko w niej zapisywano.
39:31Gdzie się aplikowało.
39:36Gdzie mieszkało, pracowało.
39:41Do jakiej organizacji się należało.
39:46Wszyscy znali się ze Stasi.
39:51Osoby zatrudnione przy transporcie były sprawdzane,
39:56a czasem obserwowane lub śledzone przez Stasi.
40:01Na przykład na graniczną stację przy Friedrichstrasse
40:06poszukiwano ludzi, których uważali zagodnych zaufania
40:11nie tylko pod względem pracy, ale również pewnych ideologicznie.
40:16I zbierał informacje.
40:21Oczywiście człowiekowi nigdy o tym nie mówiono.
40:26Miliony teczek przechowywano w podziemiach
40:31siedziby głównej Stasi w Berlinie.
40:36Bezpieka obserwowała wszystkich.
40:41Po upadku muru berlińskiego
40:46i próbowali zniszczyć teczki.
40:51Nie udało im się. Akt było za dużo.
40:56Węszyli wokół naszego domu.
41:01Był obowiązek meldunkowy.
41:06Jeśli wybierało się w podwórz, szukało nowej pracy,
41:11wszystko odnotowywano w księdze meldunkowej.
41:16Najbardziej ją wyśmiewaliśmy.
41:21Jakbyśmy chcieli przegnać tym strach.
41:26Czemu funkcjonariusze Stasi to najlepsi taksówkarze?
41:31Bo znają Twoje nazwisko i adres, zanim wsiądzisz do taksówki.
41:36Stasi próbowało rekrutować również młodych, nie mających 18 lat.
41:41Oficer bezpieki zapraszał młodzieńca
41:46do stacji.
41:51Młodzieńcy nie znali, że zaniża średnią całej klasy.
41:56Przeszłość była niepewna.
42:01A oni proponowali pomoc.
42:06Nie wiem, jeśli może...
42:11Moim zdaniem, panie Henryku,
42:16z Niemcami szukał swojej pracy.
42:21I z Amerykanami.
42:26Panie Henryku, pan wydaje sobie,
42:31że Polacy jesteśmy zawsze honorowymi i rzetelnymi
42:36w układach honorowych.
42:41Niech to będzie między nami mężczyznami,
42:46niech to będzie między nami mężczyznami.
42:51W czasach dyktatury strach podpowiada,
42:56kiedy dobrze jest wtrzymać się bezpiecznej strony.
43:01Jak najlepiej się dostosować i chronić.
43:06Trzeba się nauczyć samemu lub od innych,
43:11że samoobrona jest dobra,
43:16żeby nie posunąć aż tak daleko.
43:21Oczywiście wielu ludzi, nawet towarzysze między sobą,
43:26mówili, że popierają socjalizm,
43:31ale nie donoszenie na innych.
43:36Ale ludzie są tchórzliwi, boją się i mnie to spotkało.
43:41W mojej grupie część młodzieńców odmówiła bezpiecę,
43:46żeby zostać wspaniałym człowiekiem.
43:51Szkoda, że nie potrafił odmówić.
43:56Dziesiątki milionów Europejczyków żyło pod ciągłą inwigilacją,
44:01prowadząc podwójne życie lub emigrując wewnętrznie.
44:06Żarty polityczne stały się najlepszym sposobem
44:11na wypowiadanie się swobodnie.
44:16Była fala anegdot będących codziennym pocieszeniem.
44:21Mawialiśmy, że nasze życie może być tragiczne lub śmieszne,
44:26a nie chcieliśmy, żeby było tylko tragiczne.
44:31Te żarty były częścią wschodnioeuropejskiej kultury,
44:36bo wolność wypowiedzi była problemem.
44:41Ludzie rekompensowali tę niesprawiedliwość humorem politycznym.
44:46Ludzie rekompensowali tę niesprawiedliwość humorem politycznym.
45:16Wszyscy są nieszczęśliwi, ale chyba żyjemy w socjalistycznym kraju
45:21i wszystko idzie dobrze.
45:28To pokazywało ludzką bezsilność.
45:33Żarty pozwalały odreagować napięcie.
45:38Dawały upust frustracji, zanim taa wymknęłaby się spod kontroli.
45:43Na przykład o Grunie.
45:48Otrzymał on w końcu zezwolenie na wyjazd na Zachód, by odwiedzić rodzinę.
45:53Kiedy wrócił, sekretarz partii wezwał go do siebie i zapytał.
45:58Towarzyszu Grun, jak przebiega proces umierania kapitalistycznego świata?
46:03Towarzysz Grun chwilę się zastanowił i odpowiedział.
46:07Umiera piękną śmiercią.
46:12Już pamiętam z czasów, kiedy Gagarin poleciał pierwszy w kosmos,
46:17a dowcip mówi o tym, że na wsi gdzieś przybiega gospodarz do gospodarza
46:22i mówi, ruskie polecieli w kosmos.
46:27A ten drugi pyta, ale czy wszystkie?
46:32Rosjanie nie odlecieli w kosmos.
46:37Ta sytuacja stała się bardziej oczywista niż kiedykolwiek wcześniej.
46:42W 1961 roku minęło 15 lat, od kiedy ZSRR zerwał wszelkie więzi
46:47między blokiem komunistycznym a Zachodem.
46:52Zostało jedno miasto, gdzie można było przechodzić między tymi dwoma światami.
46:57Berlin. Tam drzwi między wschodem a zachodem pozostały otwarte.
47:02Trzeba było pójść na policję, okazać dokument, otrzymać przepustkę
47:07i pojechać pociągiem na zachód.
47:12Odprężały nas weekendy spędzone w Berlinie Zachodnim.
47:17Chodziliśmy do kina, słuchaliśmy Elvisa Presleya, kupowaliśmy książki.
47:22To było miłe.
47:27Można by pomyśleć, że jechaliśmy odetchnąć wolnością na zachodzie,
47:32by móc żyć dalej.
47:37I z wypadu na zachód.
47:42Coraz więcej osób opuszczało obóz socjalistyczny na dobre.
47:47Od końca wojny prawie 20% Niemców ze wschodu uciekło z kraju,
47:52głosując nogami przeciwko sowieckiemu reżimowi.
47:57Dotyczyło to głównie młodych pracowników i stanowiło poważny
48:02problem gospodarczy zagrażający istnieniu NRD.
48:07Aż wpadł na bezprecedensowe rozwiązanie.
48:12Niedzielnym rankiem 13 sierpnia 1961 roku
48:17berlińczycy odkryli, że zamknięto przejścia między dwiema częściami miasta.
48:22Siły zbrojne NRD zajęły pozycję nocą.
48:27Był to początek budowy muru berlińskiego.
48:32Słuchaliśmy radia w aucie.
48:37W Berlinie zbudowano mur.
48:42Miałam wtedy 15 lat, ale pamiętam, jakby to było wczoraj.
48:47Jak powiedziałam do ojca,
48:52Boże, nie można rozdzielić ludzi murem.
48:57W radiu usłyszeliśmy, że stawiają mur.
49:02To było niewyobrażalne.
49:07Dziś to byłoby niemożliwe.
49:12Cały kraj był w szoku.
49:17Wielu ludzi ogarnęła wściekłość.
49:22Stali się zagorzałymi antykomunistami.
49:27Na zablokowanych ulicach Berlina Zachodniego stały tłumy mieszkańców.
49:32Zaskoczeni, nie wierzyli własnym oczom.
49:37Koniec podjęto bez wiedzy przywódców NRD.
49:42Wszystkie przejścia między dwoma światami zamknięto.
49:47Willy Brandt, burmistrz Berlina Zachodniego i przyszły kanclerz RFN
49:52odwiedził budowę.
49:57Bezsilnie patrzył, jak wojsko wschodnioniemieckie
50:02ostatecznie domyka żelazną kurtynę.
50:07To było pierwsze założenie NRD.
50:12Teraz dopadli nas wszystkich.
50:25W ciągu jednej nocy rozdzielono rodziny i przyjaciół.
50:30Nie wiedzieli, czy jeszcze się zobaczą.
50:35Po wschodniej stronie pozostawała jedynie ucieczka za wszelką cenę.
50:53Początkowo było to możliwe.
51:05Wkrótce drut kolczasty zastąpiono solidną konstrukcją.
51:10Miała jeden cel – uniemożliwić ucieczkę na zachód.
51:24Dlatego budowa muru była tak niezwykła.
51:29Pozbawiono nas jakiejkolwiek możliwości zmiany miejsca pobytu.
51:34Zarówno fizycznie, jak i mentalnie.
51:43Citranie nie mogli zrobić nic więcej.
51:48Ale miało to sens.
51:53Dopóki Berlin był otwarty, nie mogli kontrolować wszystkich ludzi.
51:58Był to logiczny krok dla reżimu. Musieli go zrobić.
52:05Pułapka się zamknęła.
52:10Od teraz wschodni Europejczycy byli pozostawieni własnemu losowi.
52:15Samotnie stawiając czoło swoim przywódcom i ZSRR.
52:20Ten mur był takim unaocznieniem rzeczywistości.
52:25To już nie było żadnego zakłamania.
52:29Widać było jaki to jest system.
52:34Jesteśmy Europą podzieloną. Jesteśmy dwoma wrogimi obozami.
52:39Był świat socjalistyczny, który spoglądał w kierunku Moskwy.
52:44I był jego wróg. Niezwykle agresywny wróg.
52:49NATO, przed którym zawsze trzeba było się mieć na baczności.
52:54Zawsze musieliśmy być gotowi.
52:59Musieliśmy być w stanie odeprzeć ich.
53:04Wszyscy za żelazną kurtyną słyszeliśmy takie rzeczy.
53:09Wielu nie brało tego na poważnie.
53:14Inni szczerze w to wierzyli.
53:19Są też tacy jak prezydent Władimir Putin, który nadal wierzy,
53:24że NATO jest jego największym wrogiem.
53:29Trzy dekady po upadku bloku komunistycznego
53:34te symbole mogły zostać zdemontowane i trafić do muzeów.
53:39Ale trudno zapomnieć o przeszłości.
53:44Mieszkańców tych krajów łączy wspólna pamięć i styl życia.
53:49A doświadczenie nauczyło wszystkich, że niewiele trzeba,
53:54by Moskwa po raz kolejny narzuciła im swoją wolę.
53:59Napisy stworzone przez społeczność Amara.org