Skip to playerSkip to main contentSkip to footer
Morris
  • 3 days ago

Category

📚
Learning
Transcript
00:00Pod ulicami Rzymu zespół archeologów odtwarza historię Cesarstwa Rzymskiego na podstawie jednego z jego największych monumentów, symbolu rozlewu krwi.
00:18Koloseum.
00:21To najsłynniejsza, największa budowla starożytnego Rzymu.
00:26Kwintesencja Imperium Romanum, antyczny monolit, który decydował o rozwoju i upadku jednej z najbardziej zaawansowanych, ale i barbarzyńskich cywilizacji świata.
00:44Koloseum to cesarski Rzymu.
00:49Jego chwała, jego wielkość i jego przemoc.
00:51Dzisiaj na terenie całego imperium archeolodzy od nowa piszą historię jednej z najsłynniejszych budowli świata.
01:04Nowe zabytki rzucają świeże światło na jej przeszłość.
01:09Jest też część żuchwy.
01:13Nowoczesna technologia odsłania zaginiony świat gladiatorów.
01:16Znowu możemy wejść do tego rzymskiego miasta.
01:23A badania ich szczątków podważają utarte twierdzenia.
01:29Możemy ustalić co jedli, jak mieszkali i jak się szkolili.
01:35To niesamowite.
01:36Historia Koloseum odzwierciedla rozkwit i upadek rzymskiego imperium.
01:46Pokazuje, jak jeden z największych pomników przemocy stał się symbolem rzymskiej dominacji.
01:57Koloseum
01:58Dominacja
02:04Pomysł cesarza Vespaziana Koloseum
02:11było jego darem dla rzymskiego ludu.
02:17Nie ma lepszego sposobu na ugruntowanie nowej władzy.
02:21To było jasne oświadczenie.
02:28Od teraz rządzę ja.
02:33Koloseum od razu odnosi sukces.
02:37Stała dostawa krwawej rozrywki daje dynastii miłość rzymskiej tłuszczy.
02:44Na bezprecedensową skalę.
02:46Ale kiedy imperium się powiększało, czemu tak często kopiowano Koloseum?
03:01Ponad 700 kilometrów od Rzymu, nieopodal dawnej Kartaginy, leży tunezyjskie miasto Al-Dżam.
03:08W jego sercu wznosi się amfiteatr, ewidentnie wzorowany na Koloseum.
03:27Ale czemu ten symbol władzy zbudowano na tak odległym krańcu imperium?
03:32Profesor Negin Ben-Lazrek od ponad 50 lat bada rzymskie stanowiska w Tunezji.
03:48Jesteśmy w amfiteatrze Val-Dżam, największej rzymskiej budowli w Afryce Północnej.
03:58Rzymianie podbili ten region w II wieku przed Chrystusem.
04:02Jego mieszkańcy, kiedyś ich zaprzysięgli wrogowie, teraz zasiadają na trybunach.
04:15Wyobraźcie to sobie.
04:17Dzień otwarcia, 30 tysięcy ludzi krzyczy, klaszcze i tupie.
04:24Obłęd.
04:26Najib bada architektoniczne elementy budowli.
04:32Na kamiennych łukach znajduje dziwne znaki.
04:42W rzymskich budowlach można znaleźć wskazówki, które wyjaśniają, jak je wznoszono.
04:49Trzeba być detektywem, rozumieć te znaki.
04:59Z obu stron bloku zaczepiali liny i go podnosili.
05:05To szybka i łatwa metoda.
05:08Rzymski znak, bez wątpienia.
05:09Trójkątne znaki ułatwiały robotnikom podnoszenie bloków żurawiami i wyjaśniały, jak je układać.
05:22Były rodzajem instrukcji.
05:24W ten sposób rzymska architektura rozprzestrzeniała się w całym cesarstwie.
05:35To tylko małe dziurki, ale ukazują rozwój wielkiego imperium.
05:40Rzymskie techniki budowlane pozwalały szybko i sprawnie budować amfiteatry, jak ten w Al-Dżam.
05:54Znaki wyjaśniają, jak budowano amfiteatry, ale nie tłumaczą dlaczego.
05:59Do końca drugiego wieku w całym imperium, aż po jego najdalsze granice, wzniesiono ponad 200 amfiteatrów.
06:22Wtedy nie było mas mediów.
06:25Te role odgrywały amfiteatry.
06:28Przeżyły rzymskie wartości w całym imperium.
06:33W ten sposób je cementowały.
06:41Amfiteatry były projektem politycznym.
06:46Symbolami rzymskiej cywilizacji na podbitych ziemiach.
06:53Ekstrawaganckie spektakle miały odzwierciedlać wielkość Rzymu.
06:57Ale jak wyglądały naprawdę?
07:06Pewne wskazówki znaleziono w wykopaliskach w Koloseum.
07:11Archeolożka Federica Rinaldi i kierowniczka stanowiska Maria Rosaria
07:20badają dziewiczy dotąd obszar kiedyś pod zewnętrznymi murami i korytarzami Koloseum.
07:26Badają wszystkie znaleziska z wykopów.
07:40Jest też część żuchwy.
07:45Widać zęby i kieł.
07:46Setki innych zwierzęcych kości znaleziono w roku 2022
07:55w południowym kolektorze ściekowym pod Koloseum.
08:00To największy zbiór jaki tam odkryto.
08:03To zwierzęta z areny czy posiłek dla widzów?
08:06Badania prowadzi zooarcheolożka Klaudia Miniti
08:14z Rzymskiego Uniwersytetu Zapięca.
08:23Koloseum to jedyny amfiteatr, gdzie znaleziono tak wiele zwierzęcych szczątków.
08:29To wyjątkowy zbiór.
08:30Monety i ceramika datują te kości na okres rzymski.
08:40Oczyszczenie pomaga zidentyfikować zwierzę.
08:51Mięsożercy mają zwykle ostre zęby do rozszarpywania mięsa.
08:58Zęby roślinożerców są płaskie.
09:00Te zęby wskazują na mięsożercę,
09:05choć prawdopodobnie jadł też inne rzeczy.
09:09Jedne są ostre, inne płaskie.
09:14Moim zdaniem to niedźwiedź.
09:25To jedna z dziesiątek kości i czaszek niedźwiedzi.
09:30Może to oznaczać tylko jedno.
09:38Znaleziska potwierdzają, że te zwierzęta pojawiały się na arenie.
09:48Inne czaszki należą do zwierząt jak konie i psy.
09:51Część z nich musiała brać udział w spektaklach.
09:58Ale Klaudię ciekawi inne znalezisko.
10:03Tu mamy dwie kości promieniowe dwóch osobników.
10:08Kości promieniowe znajdują się w przednich nogach zwierząt.
10:16Mają takie same cechy morfologiczne jak kości kotów domowych.
10:23To znaczy, że mamy do czynienia z kośćmi wielkich kotów.
10:27Żeby je zidentyfikować, Klaudia porównuje szczątki z kośćmi obecnie żyjących kotowatych.
10:42Te dwa osobniki to prawdopodobnie lwy.
10:57Największa kość jest naprawdę duża.
11:00Mogła należeć do wielkiego samca, wybranego do igrzysk.
11:17Lwy przywożono z Afryki i Bliskiego Wschodu ponad 2000 kilometrów od Rzymu.
11:24Ale kości dowodzą, że w Koloseum pojawiały się nie tylko lwy.
11:36To raczej kość Lamparta, nie lwa.
11:47Zwierzęta z najdalszych zakątków Imperium miały pokazać widzom,
11:52że Rzym panuje nad całym światem.
11:59Kości wskazują też, co działo się na arenie.
12:04To czaszka niedźwiedzia z potężnym urazem.
12:10Zwierzę musiało otrzymać bardzo silny cios,
12:13który spowodował jego śmierć.
12:22Na arenie na zwierzęta polowali zawodowi myśliwi.
12:29Zwani Venatoras.
12:33Zabijali między innymi lwy, niedźwiedzie i lamparty.
12:37Setki kości obrazują skalę Igrzysk w Koloseum.
12:55Na rozrywce dla mas nie oszczędzano od samego początku.
13:00Spektakl musiał trwać.
13:02W osiemdziesiątym roku przed Chrystusem
13:14pierwsze Igrzyska w Koloseum
13:16zainaugurował Tytus,
13:19syn Vespaziana.
13:21Rzym jeszcze nigdy nie widział czegoś podobnego.
13:27Egzotyczne zwierzęta sprowadzano z każdego zakątka Imperium.
13:31Przez sieć handlową obejmującą 5 milionów kilometrów kwadratowych
13:37rzymskiego terytorium.
13:41Badania na Uniwersytecie Sapienza
13:44pokazują do czego zdolni byli Rzymianie,
13:47pokazując te zwierzęta.
13:52Co my tu mamy?
13:54Peleobotaniczka Alessandra Ceylon
13:59bada inne szczątki pod Koloseum.
14:07Zwykle najdelikatniejsze są szczątki roślin.
14:11Rzadko się zachowują.
14:14To wyjątkowe znaleziska.
14:16Dzięki tak zwanej separacji wodnej
14:21Alessandra może oddzielić cięższe osady
14:24od materii organicznej.
14:30Jest.
14:33Potem może ją zidentyfikować.
14:35To fragment liścia.
14:40Nadal widać żyłki.
14:41Układ żyłek oraz kształt komórek
14:47są jak odcisk palca.
14:50To liść Wawrzynu.
14:59Rzymianie bardzo cenili Wawrzyn
15:02jako przyprawę
15:03oraz jako korony cesarzy
15:05i nagrody dla zwycięskich gladiatorów.
15:09Kolejna ciekawa próbka.
15:15Ale Alessandra znalazła dowody,
15:18że Wawrzyn z Koloseum
15:19pełnił inną funkcję.
15:22To odkrycie może zmienić
15:24nasze poglądy na same walki.
15:30Znaleźliśmy też kawałki
15:32nieobrobionego drewna z koron.
15:33To resztki gałęzi Wawrzynu.
15:44Wawrzyn to krzew.
15:47Może służyć jako żywopłot.
15:51Doskonale nadawał się
15:53na scenografię,
15:55udając chociażby ściółkę.
15:57Czy na lwy i lamparty
16:02polowano w zainscenizowanych lasach?
16:08Alessandra znalazła też pyłki
16:10wiecznie zielonego dębu.
16:13Jej zdaniem
16:14dęby były też
16:16elementem scenografii.
16:17Arena była ogromna.
16:22Część scenografii
16:23musiały stanowić drzewa.
16:26Ustawiano je tam.
16:30Możemy wyobrazić sobie
16:32gęsty, liściasty las.
16:36Coś takiego musiało
16:37robić wrażenie.
16:38Rzymianie sprowadzali do koloseum
16:49nie tylko egzotyczne zwierzęta,
16:51ale także elementy teatru.
16:59Ale według źródeł
17:01w skład pierwszych igrzysk
17:03wchodził też jeszcze bardziej
17:04nadzwyczajny spektakl
17:06ukazujący polityczne,
17:08finansowe i militarne
17:10możliwości cesarza.
17:14Spektakl, który testował
17:16kreatywność rzymskich inżynierów.
17:23W sercu Rzymu
17:25Darius Aria
17:26bada źródła z relacjami
17:28o pierwszych igrzyskach
17:30w nowym amfiteatrze.
17:32Posłuchajcie.
17:35Tytus napełnił
17:36arenę wodą
17:36i wysłał na nią ludzi
17:38na okrętach,
17:39by stoczyli morską bitwę.
17:43Mówimy o morskiej bitwie
17:45w koloseum.
17:48Ten fragment
17:49z dzieła rzymskiego
17:50historyka
17:51Kasiusza Diona
17:52powstał ponad
17:53sto lat
17:54po pierwszych igrzyskach.
17:57Dion nie widział ich
17:58na własne oczy.
18:02Wcześniej
18:02inscenizację morskich bitew
18:04organizowano
18:05na sztucznych jeziorach.
18:07Czy naprawdę
18:08odbywały się
18:09w amfiteatrze?
18:12Mówimy o zalaniu
18:13największej areny
18:14antycznego świata.
18:17To iście
18:18herkulesowe zadanie.
18:20Jak to zrobiono?
18:24Taki system
18:26wymagał
18:27niezwykłych umiejętności.
18:30Niedawne badania
18:30w koloseum
18:31ukazują
18:32możliwe rozwiązanie.
18:37Zdaniem ekspertów
18:39woda z kanałów
18:41wokół koloseum
18:42wpływała do innych
18:43prowadzących ją
18:44na arenę.
18:46Obliczenia oparte
18:47na ich pojemności
18:48wskazują,
18:49że potem
18:50koloseum
18:51można było
18:51osuszyć
18:52w zaledwie
18:53kilka godzin.
18:56Nie możemy
18:57potwierdzić,
18:57że takie bitwy
18:58rzeczywiście się
18:59odbywały.
19:03Dzisiaj
19:03koloseum
19:04jest inne
19:05niż dwa tysiące
19:06lat temu.
19:10Mimo braku
19:11archeologicznych
19:12dowodów,
19:13sieć kanałów
19:14oraz antyczne
19:14źródła
19:15pozwalają zakładać,
19:17że morskie bitwy
19:18rzeczywiście
19:19były elementem
19:20inauguracyjnych
19:21Igrzysk Tytusa.
19:28Morska bitwa
19:30w koloseum
19:31musiała robić
19:32wielkie wrażenie.
19:40To dzięki takim
19:42spektaklom
19:43koloseum
19:43było legendarne.
19:54Ale już
19:55dziesięć lat później
19:56koloseum
19:57przebudowano.
19:58dodając
20:03infrastrukturę,
20:05która
20:05umożliwiała
20:06jeszcze bardziej
20:07ekstrawaganckie
20:08pokazy.
20:15Na górnym
20:17poziomie
20:17obecnego
20:18koloseum
20:19architektka
20:20Barbara Nazaro
20:21bada
20:22architektoniczną
20:23niespójność.
20:24Dolne poziomy
20:29koloseum
20:30mają
20:30jednolity
20:31styl.
20:33Ten
20:33jest
20:33inny.
20:37Podstawowa
20:38różnica
20:38to brak
20:39łuków.
20:41Ten wielki,
20:42niemal pusty
20:43mur
20:43nazywamy
20:44strychem.
20:45Zdobią go
20:46tylko okna
20:47i imitacje
20:48kolumn.
20:49Wydaje się,
20:53że górny
20:54poziom
20:54powstał
20:55później.
20:57To oczywiste,
20:59że te mury
21:00dodano.
21:02W czasie
21:03inauguracji
21:04koloseum
21:04ten poziom
21:05nie istniał.
21:08Górną część,
21:10koronę
21:10lub strych
21:11zbudowano
21:11później,
21:12uzupełniając
21:13tę
21:13niezwykłą
21:14budowlę.
21:18Ale czemu
21:19dodano
21:20nowy poziom?
21:23Doktor
21:24Szuszma Malik
21:25jest historyczką
21:27z Uniwersytetu
21:28Cambridge.
21:32Niedługo
21:33po inauguracji
21:34koloseum
21:34Tytus
21:35umiera.
21:37Zastępuje go
21:37jego brat
21:38Domitian.
21:42Flawiusze
21:43panują
21:44od niespełna
21:45dekady,
21:46a Domitianowi
21:47brakuje
21:47wybitnych
21:48cech
21:48ojca
21:49czy brata.
21:53Musi znaleźć
21:55inny sposób
21:56na utrzymanie
21:57władzy.
21:59Domitian
22:00pokłada
22:01nadzieję
22:01w koloseum.
22:02Myśli
22:03o przebudowie,
22:04która
22:04uczyniłaby
22:05igrzyska
22:06jeszcze
22:06bardziej
22:06wspaniałym.
22:07zapewniając
22:14budowi
22:14rozrywkę
22:15sprawi,
22:16że
22:16zachowa
22:17popularność
22:17i zyska
22:18miano
22:18dobrego
22:19cesarza.
22:24Czwarty poziom
22:25oznacza
22:25miejsca
22:26dla kolejnych
22:26dziesięciu
22:27tysięcy
22:27widzów
22:28i
22:29zwiększa
22:30wysokość
22:30koloseum
22:31z
22:31trzydziestu pięciu
22:32do blisko
22:32pięćdziesięciu
22:33metrów.
22:34Tyle
22:35co
22:35piętnastopiętrowy
22:37budynek.
22:43Ale
22:44Domitian
22:45na tym
22:45nie kończy.
22:46Przebudowuje
22:47koloseum
22:48także
22:48pod ziemią
22:49tworząc
22:49wielki
22:50podziemny
22:51kompleks.
22:57Hypogeum.
23:01To
23:02przez tę
23:03przebudowę
23:03z systemu
23:04doprowadzania
23:05wody
23:05zostało
23:06tak
23:06niewiele.
23:09Ale
23:09jak ten
23:10labirynt
23:10pomagał
23:11w zabawianiu
23:12tłumów?
23:16Federica
23:17zanurza się
23:18w trzewiach
23:19koloseum.
23:27Hypogeum
23:28to
23:28czternaście
23:29korytarzy
23:30z
23:30trzydziestoma
23:31dwoma
23:32komorami.
23:33W wielu
23:39miejscach
23:40w podłogach
23:41widnieją
23:41zagadkowe
23:42otwory.
23:46Tutaj
23:46widzimy
23:46blok
23:47trawertynu
23:48z otworem
23:49pośrodku
23:49otoczonym
23:54metalową
23:55strukturą
23:55z numerem.
23:56bruzdy
24:04i dziwne kształty
24:05na ścianach
24:06przy otworach
24:07tylko
24:08zwiększają
24:08zagadkę.
24:09ale
24:14archeolodzy
24:15poznali ich
24:15przeznaczenie.
24:18W brązowych
24:20stojakach
24:20tkwiły
24:21kiedyś
24:21drewniane
24:22kolumny
24:22umożliwiające
24:24wciągnięcie
24:25na arenę
24:26klatki
24:26ze zwierzęciem
24:27lub człowiekiem.
24:28klapy
24:33nagle
24:33się
24:34otwierały
24:34z podziemi
24:35wyskakiwały
24:36głodne
24:37przerażone
24:37i gotowe
24:38do ataku
24:38zwierzęta.
24:50Cesarz
24:51Domicjan
24:52zmienił
24:53podziemia
24:53koloseum
24:54w teatralną
24:54maszynerię
24:55o powierzchni
24:5612 tysięcy
24:57metrów
24:57kwadratowych.
25:05Ale
25:06sukces
25:07każdych
25:07igrzysk
25:08wciąż
25:09zależał
25:09od ulubionej
25:10rozrywki
25:11Rzymian
25:11walk
25:12gladiatorów.
25:15Nie był to
25:16jednak
25:16zwykły
25:17pojedynek
25:17na śmierci
25:18życie.
25:25Aleksander
25:28Mariotti
25:29z Rzymu
25:29jest
25:30specjalistą
25:30w dziedzinie
25:31walk
25:31gladiatorów.
25:34Jego
25:34zdaniem,
25:35żeby zrozumieć
25:36gladiatora
25:37trzeba się
25:38nim
25:38stać.
25:43Archeologia
25:43eksperymentalna
25:45pozwala
25:45ujrzeć
25:46perspektywy
25:47jakiej
25:47nie dają
25:48nam
25:48źródła.
25:50Kiedy
25:50wkładasz
25:50zbroję
25:51i walczysz
25:51zyskujesz
25:52fizyczną
25:53wiedzę
25:53i pamięć.
25:54Dostrzegasz
25:55jak ciężko
25:56ci się
25:56oddycha
25:57i jak
25:57niewiele
25:58widzisz.
26:00Czujesz
26:00ciężar
26:01hełmu
26:01i zmęczenie
26:02walką.
26:05To
26:06świetny
26:06sposób
26:07na wypełnienie
26:08luk w historii.
26:11To
26:12zupełnie
26:12inny sport
26:13niż
26:14nas
26:14uczono.
26:18Wchodząc
26:18na arenę
26:19zawsze
26:19myślę
26:19o
26:20prawdziwych
26:20gladiatorach.
26:22Co
26:22czuli.
26:24ludzie chcą
26:25widzieć
26:25walkę
26:26i krew.
26:27Zapewniasz
26:28mieszkańcom
26:29Rzymu
26:29rozrywkę.
26:39Oto dwa
26:42główne
26:43typy
26:43gladiatorów.
26:47Gladiatorzy
26:48to
26:48zawodnicy
26:49MMA.
26:50Mistrzowie
26:51mieszanych
26:51sztuk
26:52walki
26:52swoich
26:52czasów.
26:53każdy
26:54miał
26:55własny
26:55styl.
26:58To
26:59ważny
27:00element
27:00powabu
27:01igrzysk.
27:09Obserwujesz
27:10jaką
27:10strategię
27:10obierze
27:11dany
27:11gladiator.
27:14Istniało
27:14ponad
27:15piętnaście
27:15typów
27:16gladiatorów.
27:18Każdy
27:18miał
27:18własny
27:19styl
27:19walki
27:19który
27:20zwiększał
27:20jej
27:20atrakcyjność.
27:21ich
27:23zbroję
27:24i broń
27:24miały
27:24wady
27:25i zalety.
27:26Były
27:26ich siłą
27:27lub
27:27słabością.
27:29Te zalety
27:30i wady
27:30oznaczały,
27:31że każda
27:32para
27:32gladiatorów
27:33zapewniała
27:33widzom
27:34niezapomniane
27:34przeżycia.
27:39Jedną
27:39z najpopularniejszych
27:40była walka
27:41Retiariusa
27:42z sekutorem.
27:44Ulubiona
27:44para.
27:44To jest
27:46Retiarius.
27:48Tylko on
27:48miał
27:48odkrytą
27:49twarz.
27:49to czyniło
27:50go człowiekiem.
27:52Hełmy
27:52dehumanizowały
27:53gladiatorów,
27:54robiły
27:54z nich
27:54roboty.
27:56Ukrywały
27:57grymasy
27:58bólu.
28:02Natomiast
28:02twarz
28:03Retiariusa
28:04jest w całości
28:05odsłonięta.
28:08Wiele
28:08typów
28:09gladiatorów
28:09wywodziło się
28:10od dawnych
28:11wrogów
28:11Rzymu
28:11i przypominało
28:13ich zwycięstwa.
28:16Ale
28:17pozbawiony
28:18hełmu
28:18Retiarius
28:19był zwykłym
28:20człowiekiem.
28:21Rybakiem.
28:26Ma
28:27dwa
28:28rodzaje
28:28uzbrojenia.
28:29Trójząb
28:30i sieć.
28:32Sieć
28:33to bardzo
28:33niebezpieczna
28:34bron.
28:38Pomyślcie
28:39jak
28:40wymachuje
28:40nią
28:40pośrodku
28:41areny.
28:42Ludzie
28:43to
28:43uwielbiali.
28:46Retiarius
28:46jest
28:47zwinny
28:47i szybki,
28:48ale
28:48w przeciwieństwie
28:49do
28:50przeciwnika
28:50brakuje mu
28:51ochrony.
28:53Sekutor
28:54jest jak
28:54czołg.
28:56Ma
28:56wielki
28:56hełm,
28:58w pewnym sensie
28:59przypominający
29:00rybę.
29:01Małe oczka,
29:02płetwa na górze.
29:04To motyw
29:04przewodni
29:05walki.
29:10To starcie
29:12człowieka
29:12z przyrodą.
29:13Ryby
29:14z rybakiem.
29:22Człowiek
29:23kontra
29:23przyroda.
29:26Rzym
29:26przeciwko
29:27swoim
29:27wrogom.
29:30Walki
29:30gladiatorów
29:31nie były
29:31tylko sportem.
29:33Poruszały
29:34kwestie
29:34ważne
29:35dla
29:35Rzymian.
29:35To ich starcie
29:42i pytanie
29:43kto wygra
29:43tak bardzo
29:44emocjonowały
29:45rzymskich
29:46widzów.
29:47To spektakl
29:48show.
29:55Gladiatorzy
29:56byli słynni
29:56w całym
29:57imperium.
29:59Szacuje się,
30:00że za
30:00jednym razem
30:01we wszystkich
30:02amfiteatrach
30:03cesarstwa
30:03walczyło ich
30:04około
30:0516 tysięcy.
30:13Ale jak
30:15Rzym szkolił
30:16tych mistrzów?
30:24Ponad
30:25700
30:26kilometrów
30:26od Rzymu
30:27w obecnej
30:27Austrii
30:28leży
30:29przygraniczne
30:29niegdyś
30:30Karnuntum.
30:34Do dziś
30:37zachowały się
30:38tylko
30:39dwa
30:39amfiteatry
30:40oddalone
30:41około
30:413 kilometry.
30:47Profesor
30:48Wolfgang
30:49Neubauer
30:50bada
30:51to stanowisko
30:51od ponad
30:5230 lat.
30:55Rzymskie
30:55Karnuntum
30:56było
30:58ważnym
30:58miastem,
31:00jednym z
31:00głównych
31:01ośrodków
31:01cesarstwa
31:02w II
31:02i III
31:03wieku.
31:04Leżące
31:06nad Dunajem
31:07Karnuntum
31:07było kwitnącym
31:08centrum
31:09handlu
31:09z 50 tysiącami
31:11mieszkańców.
31:14Wciąż
31:14czeka
31:15nietknięte
31:16pod polami
31:17i łąkami.
31:18Karnuntum
31:24jest wyjątkowe,
31:26bo nigdy go
31:27nie zabudowano.
31:29Wszystko,
31:30co się zachowało
31:31nadal
31:31spoczywa pod ziemią.
31:37Miasto ma
31:39około
31:3910
31:40kilometrów
31:41kwadratowych.
31:42Takiego terenu
31:44nie da się
31:45przekopać,
31:45ale istnieje
31:47inna metoda.
31:57Wolfgang i jego zespół
31:59są pionierami
32:00archeologii
32:01nieinwazyjnej.
32:04Łącząc lidar,
32:05georadar
32:06i magnetometrię
32:07tworzą
32:08szczegółowe modele
32:09tego,
32:10co pod ziemią.
32:15jako pierwsi
32:18odkryli
32:19zastanawiającą
32:20infrastrukturę
32:21przy większym
32:22z dwóch amfiteatrów.
32:27Możemy
32:28przyjrzeć się
32:29danym
32:30i poznać
32:30detale.
32:34Uwagę
32:34Wolfganga
32:35przykuwa
32:36zwłaszcza
32:37jeden budynek.
32:41Skany
32:41ukazują
32:42cztery ściany
32:43wokół
32:43okrągłej
32:44drewnianej konstrukcji
32:45o średnicy
32:47około
32:47dwunastu metrów.
32:51Najbardziej
32:52niezwykły
32:53był fakt,
32:54że ta
32:54konstrukcja
32:55przypominała
32:56amfiteatr.
32:58Po środku
32:58miała
32:59dół
33:00po słupie.
33:01Uznaliśmy,
33:02że to
33:02mógł być
33:03palus.
33:03Według
33:13źródeł
33:13rzymskich
33:14palus
33:14to drewniany
33:15słup,
33:15na którym
33:16gladiatorzy
33:17ćwiczyli
33:17ciosy
33:18mieczem.
33:23Takie
33:24słupy
33:24z reguły
33:25oznaczają
33:26szkołę
33:26gladiatorów.
33:29Musieliśmy
33:30to zweryfikować.
33:31Otworzyliśmy
33:33więc wykopy.
33:36Znaleźliśmy
33:36fundament
33:37palusa
33:38na placu
33:38treningowym.
33:40W Karnuntum
33:41była szkoła
33:41gladiatorów.
33:44Czekała
33:44ukryta
33:45pod ziemią
33:46przez niemal
33:46dwa tysiące lat.
33:50To pierwsze
33:51takie odkrycie
33:52poza
33:52Włochami.
33:56Pomaga
33:56wyjaśnić
33:57zagadkę
33:58innej
33:58konstrukcji
33:59w Rzymie.
34:01Znaleziono
34:03ją w latach
34:04trzydziestych
34:05w Przecznicę
34:06od Koloseum.
34:12Tutaj
34:13w cieniu
34:13Koloseum
34:14znajduje się
34:15całkiem
34:15spory
34:16kompleks.
34:17Ten
34:18potężny
34:19zakrzywiony
34:20mur
34:20to
34:20pozostałość
34:21areny.
34:24Spytacie
34:25po co
34:26coś takiego
34:26przy Koloseum?
34:27to
34:30Ludus Magnus
34:31czyli
34:32Wielka Szkoła.
34:34Najlepsza
34:34szkoła
34:35gladiatorów
34:35w całym
34:36Imperium.
34:37Numer
34:37jeden.
34:41Nadal
34:42można
34:42dostrzec
34:43ślady
34:43jej
34:44wspaniałości.
34:45Spójrzmy
34:46tutaj.
34:50Widać
34:50kawałek
34:51marmuru
34:51na metalowym
34:52trzpieniu.
34:53To
34:54pozostałość
34:54po
34:55marmurowych
34:55panelach
34:56maskujących
34:58cegły.
34:59Oczywiście
34:59marmur
35:00dawno
35:00zniknął,
35:01ale to
35:02dowodzi
35:02jak bogato
35:03zdobiona
35:04była ta
35:04szkoła.
35:07Należała
35:08do cesarza,
35:08więc koszty
35:09nie miały
35:09znaczenia.
35:11Musiała
35:11odpowiednio
35:12wyglądać.
35:14Wyobraźcie
35:15sobie, że
35:15cesarz
35:16ogląda
35:16trening
35:17gladiatorów.
35:19Na tym
35:19polegał
35:19prestiż
35:20Ludus Magnus.
35:23Poszary
35:24miały
35:24przynajmniej
35:25dwa,
35:25jeśli nie
35:26trzy
35:26poziomy.
35:27Codziennie
35:28ćwiczyły tu
35:29setki
35:29gladiatorów,
35:30przygotowując się
35:31do występów
35:32koloseum.
35:39Można to
35:40porównać do
35:41Madison Square Garden.
35:44Wyróżniłeś się,
35:45przyjechałeś
35:46do stolicy,
35:47teraz weźmiesz
35:48udział
35:48w wielkim
35:49przedstawieniu.
35:51Ruiny
35:52szkoły
35:52gladiatorów
35:53pokazują,
35:53jak
35:54Rzymianie
35:54zapewniali
35:55sobie
35:55ulubioną
35:56rozrywkę.
35:59Ale
35:59czy możemy
36:00dowiedzieć się
36:00czegoś
36:01o samych
36:02gladiatorach?
36:12Wiedeń,
36:13Austria.
36:15Laboratorium
36:15antropologa
36:16sądowego
36:17Fabiana
36:17Kansa.
36:18Specjalisty
36:19w dziedzinie
36:20ludzkich
36:20szczątków.
36:24Cokolwiek
36:25robimy,
36:25odbija się to
36:26na naszych
36:27kościach.
36:30Pierwsze
36:31spotkanie
36:32ze szkieletem
36:33zawsze jest
36:33niezwykłe.
36:36Każdy
36:36człowiek
36:37ma swoją
36:37historię.
36:39Trzeba
36:39tylko znaleźć
36:40odpowiednie
36:40wskazówki.
36:41Fabian
36:47i jego
36:47zespół
36:48badali
36:48ponad
36:4860
36:49ciał
36:49znalezionych
36:51w masowej
36:51mogile
36:52ponad
36:52tysiąc
36:53kilometrów
36:53od
36:53Koloseum
36:54na
36:55rzymskim
36:56cmentarzu
36:57w Efezie
36:58w Turcji.
37:03Wszystkie
37:04poza jednym
37:05należały
37:05do mężczyzn.
37:07Zaczęliśmy
37:08znajdować
37:09ślady urazów.
37:10Było ich
37:10mnóstwo.
37:17Opcje
37:18były dwie.
37:20To albo
37:21legioniści
37:21albo
37:22gladiatorzy.
37:24Na tej
37:25czaszce
37:26widać
37:27ślad po
37:27potężnym
37:28urazie.
37:29Najprawdopodobniej
37:30zadanym broniu
37:31z zadziorami.
37:36Takie obrażenia
37:37mógł zadać
37:38jedynie
37:39trójząb.
37:40A trójzębów
37:41w walce
37:42używali
37:42tylko
37:43gladiatorzy.
37:51Wtedy
37:52wszystko
37:53zaczęło się
37:53układać.
37:55Grupa mężczyzn
37:56z licznymi
37:57zaleczonymi
37:57i niezaleczonymi
37:58ranami.
38:02Najprawdopodobniej
38:03gladiatorzy.
38:04To pierwsze
38:11znalezione
38:12szczątki
38:12gladiatorów,
38:14nie mówiąc
38:14już o badanych.
38:18Mogliśmy
38:19ustalić,
38:19co jedli,
38:20jak żyli
38:21i jak ćwiczyli.
38:23To było
38:24niesamowite.
38:28Uwagę Fabiana
38:29przykuł
38:29uraz
38:30jednej z
38:30czaszek.
38:31powiększył go,
38:34żeby
38:34dokładniej go
38:35zbadać.
38:39To
38:39kość
38:41czołowa.
38:42Widać
38:43skutek
38:43uderzenia
38:44czymś
38:44ostrym.
38:46Szanse
38:46przeżycia
38:47były
38:47znikome,
38:48a jednak
38:49krawędzie
38:49urazu
38:50są
38:50zaokrągląte.
38:51To
38:53znaczy,
38:54że
38:54ten
38:54człowiek
38:55był
38:55leczony
38:56i
38:56prawdopodobnie
38:57wrócił
38:57do zdrowia.
39:04To
39:05dowód,
39:05że o
39:05gladiatorów
39:06dbano.
39:08Tak jak
39:08dzisiaj
39:08o
39:09najlepszych
39:09sportowców.
39:14Wiedzieliśmy
39:15ze źródeł,
39:16że
39:16gladiatorzy
39:16mieli
39:17opiekę
39:17medyczną,
39:19ale
39:19teraz mamy
39:20na to
39:20fizyczne
39:21dowody.
39:21Ale
39:24czy ta
39:25opieka
39:25wykraczała
39:26poza
39:27medycynę
39:27ratunkową?
39:31Fabian
39:33pobiera
39:33próbkę
39:34kości.
39:37Potem
39:38schładza ją
39:39w płynnym
39:39mazocie.
39:44A
39:46następnie
39:46mieli
39:47i
39:47rozcieńcza.
39:51spektrometr
39:52spektrometr
39:57płomieniowy
39:58wykaże
39:59obecność
40:00pierwiastków
40:00i określi
40:01skład
40:02chemiczny
40:02roztworu.
40:05Fabian
40:06szuka
40:06tych
40:07najbardziej
40:07niezwykłych.
40:11Płomienie
40:12jest
40:12czerwony,
40:14bardzo
40:15intensywny.
40:18To
40:18oznacza
40:19obecność
40:19strontu.
40:22Stront
40:22wzmacnia
40:23kości.
40:24Zwykle
40:24jego poziom
40:25jest śladowy.
40:28Ale w kościach
40:28gladiatorów
40:29znacznie
40:30przekracza
40:31normę.
40:33Poziom
40:34strontu w ich
40:35organizmach
40:35był dwukrotnie
40:36wyższy
40:37od przeciętnego.
40:38co jedli
40:41gladiatorzy?
40:48Źródła
40:48mówią o potrawce
40:49ze spalonych
40:50kości
40:51lub roślin.
40:55W czasie
40:56spalania
40:56kości,
40:57liści,
40:58drewna
40:58i kory
40:58stront
40:59koncentruje się
41:00w popiele.
41:04Taka
41:04potrawka
41:05podnosiła
41:06jego poziom
41:06w organizmie
41:07gladiatora.
41:09Zdaniem Fabiana
41:10to wyjaśnienie
41:11tej zagadki.
41:17Można
41:18to porównać
41:18ze współczesnymi
41:20napojami
41:20izotonicznymi.
41:23Rola była
41:23w zasadzie
41:24ta sama.
41:28Od
41:29marmurowych
41:30sal
41:30treningowych
41:31po
41:31suplementy
41:32ze strontem
41:33w pogoni
41:34za wojownikiem
41:35doskonałym
41:36nie oszczędzano
41:37na niczym.
41:40Taki wojownik
41:40miał dostarczyć
41:41krwawiej rozrywki
41:42stając twarzą
41:44w twarz
41:44z innym
41:45na arenie
41:46koloseum.
41:50Miał tylko
41:50dwa wyjścia.
41:57Na zachodzie
41:59jest
41:59porta
41:59triumfalis
42:00brama
42:01zwycięzców.
42:02na wschodzie
42:05porta
42:05Lubitinaria
42:07brama
42:07grabarzy.
42:10Ale
42:11czy
42:11ceną
42:11porażki
42:12gladiatora
42:13zawsze była
42:13śmierć?
42:19Walki
42:20gladiatorów
42:21były
42:21bardzo
42:21niebezpieczne,
42:22ale
42:23w przeciwieństwie
42:24do ogólnego
42:25mniemania
42:25nie były
42:26to
42:26bijatyki
42:27na śmierć
42:27i życie.
42:29Gladiatorzy
42:30rzadko ginęli.
42:32To przekonanie
42:32jest nieprawdziwe.
42:36Umierało
42:36góra 5,
42:37może 9%
42:38i to zwykle
42:40od rany.
42:41Istniały zasady,
42:42byli sędziowie.
42:43Walki były
42:44kontrolowane.
42:45Musiały być.
42:47Gladiator był
42:47zbyt drogą
42:48inwestycją.
42:52Nie byli jednorazowi.
42:55Byli
42:55super gwiazdami.
42:58Chodziło o
42:58uniknięcie
42:59śmierci,
43:00ostawienie
43:00jej czoła
43:01i śmianie
43:02się jej w twarz.
43:04Czy może być
43:05coś bardziej
43:06inspirującego?
43:10Kiedy
43:10Imperium Romanum
43:12rosło,
43:13Koloseum
43:13i jego kuzyni
43:14byli kluczem
43:15do panowania
43:15nad poddanymi
43:16cesarza.
43:20Ale
43:21sukces
43:22Koloseum
43:22przyczynił się
43:23też do
43:24upadku
43:24Imperium.
43:29W II wieku
43:30rosło
43:30nie tylko
43:31cesarstwo
43:32rzymskie,
43:32ale także
43:33mityczny
43:33status
43:34gladiatorów.
43:36Byli
43:37tak
43:37wielbieni,
43:38że nawet
43:38najwięksi
43:39ulegali
43:40ich
43:40chwale.
43:43Pogrążając
43:44Rzym
43:44w chaosie
43:45i niemal
43:46rzucając
43:46cesarstwo
43:47na kolana.
43:48Wersja
43:51polska
43:51animo
43:52polska
43:52tekst
43:53Marcin
43:53Skrobosz
43:54czytał
43:54Marek
43:54Lelek