- evvelsi gün
Kategori
🛠️
Yaşam tarzıDöküm
00:00Afganistan'ın yakın geçmişine ait bu fotoğrafları görmüşsünüzdür ya da İran'a ait olanları.
00:051979 yılında Orta Doğu'da üst üste öyle olaylar yaşandı ki sanki gizli bir eldeiymiş gibi bu coğrafyanın ülkeleri sırayla büyük değişimler geçirdi.
00:15İran ve Afganistan kadar konuşulmasa da bu fotoğraflar 1979 öncesi Suudi Arabistan'ına ait.
00:22Evet kadın hakları ve modernizm konusunda bugünkü Veliat Prens Bin Selman'la bazı adımlar atılsa da Suudi Arabistan yakın bir geçmişe kadar adeta kadının yasak olduğu bir ülkeydi.
00:35Sadece kadınlar için değil erkekler için de sıkış şeriat kuralları uygulanıyordu.
00:411938'de Suudi Arabistan'da büyük petrol rezervlerinin keşfedilmesiyle birlikte ülke ekonomik kalkınma sürecine girdi.
00:481973'teki petrol krizinden sonra ham petrolün fiyatının 10 kat değer kazanması çok hızlı bir zenginleşme getirdi.
00:57Petrol parasının aktığı ülke yavaş yavaş tüketimci bir topluma dönüştü.
01:02Arabalar ve elektrikli eşyalar yaygınlaştı, kentleşme hız kazandı, batılı eğitim sistemi baskın hale gelmeye başladı.
01:10Ve bazı bölgelerde erkekler ve kadınlar kamusal alanda yan yana gelebiliyorlardı.
01:15Bu değişim muhafazakar kesimde büyük tepki doğurdu.
01:20Muhafazakar dini gruplar bu gelişmeleri İslami değerlerin yozlaşması ve Suudi toplumunun dini temellerinin zayıflaması olarak değerlendirdi.
01:29Arabistan'ın en büyük Bedevi kabilelerinden Uteybe kabilesine mensup olan ve dedesi 1920'de Suud Hanedanı'na isyan etmiş olan
01:38Cüheyman el-Utaybi uzun süredir ülkenin İslam'dan uzaklaştığını ve Suud Kraliyet ailesinin yozlaştığını savunuyordu.
01:46Daha saf bir İslam'a dönüş çağrısı yaparak halkın desteğini kazanmaya çalışıyordu.
01:5220 Kasım 1979'da Cüheyman el-Utaybi ve destekçileri Mescid-i Haram'ı işgal ederek İslam dünyasını şoke eden bir olaya imza attı.
02:02Grup bu olaya uzun süredir hazırlanıyordu.
02:05Mescid-i Haram'ın at katlarına ve dehlizlerine daha önceden gizlice silahlar, teçhizatlar, mühimmat ve gıda malzemeleri istiflemişti.
02:14El-Utaybi'nin yardımcısı anons sisteminden Mehdi'nin geldiğini ilan etti ve Mekke, Medine ve Cidde'nin kontrol altında olduğunu açıkladı.
02:35Olay anında orada olan binlerce hacı dehşete düştü.
02:39Suudi Arabistan Devleti daha önce benzeri görülmemiş bir krizle karşı karşıya kaldı.
02:45Mescid-i Haram'ın işgal edilmesi Suudi rejimi için bir dönüm noktası oldu.
02:50Ayaklanmayı bastırmakta zorlanan Suudi güvenlik güçleri Fransız özel kuvvetlerinden teknik yardım aldı.
02:56Fransız uzmanlar gaz kullanımı ve kuşatmanın sonlandırılmasına dair stratejik danışmanlık sundular.
03:03Mekke'nin kutsallığı nedeniyle Fransız askerlerinin doğrudan içeriye girmediği söylense de bu işbirliği İslam dünyasında eleştirilere yol açtı.
03:13Kuşatma Suudi güçlerinin geniş çaplı operasyonuyla sona erdi ancak olay sırasında yüzlerce kişi hayatını kaybetti.
03:20Cüheyman El-Utaybi ve hayatta kalan destekçileri yakalanarak idam edildi.
03:25Baskında Amerika Birleşik Devletleri'nin parmağı olduğu iddialarıyla kışkırtılan birkaç Müslüman ülkede Amerika karşıtı gösteriler düzenledi.
03:34Ve Pakistan'ın başkenti İslamabad'daki Amerikan Büyükelçiliği yerle bir edildi.
03:40Mescid-i Haram kuşatması Suudi Arabistan'ın toplumsal ve dini yapısında köklü değişikliklere neden oldu.
03:46Suudi yönetimi baskını gerçekleştirenlerin radikal görüşlerini benimseyerek ülkede daha katı bir dini politika izlemeye başladı.
03:54Kadın fotoğrafları gazetelerde yasaklandı, kadınlar televizyon ekranlarından kayboldu, sinemalar ve müzik dükkanları kapatıldı, eğitim müfredatı değiştirildi, din dersleri müfredatta daha fazla yer aldı, cinsiyet ayrımı her alanla güçlendirildi.
04:10Arapçası mutavva olarak adlandırılan dini polisler kapsamlı yetkilerle donatıldı.
04:15Bu değişiklikler Suudi toplumunu daha katı bir İslam anlayışı doğrultusunda şekillendirdi.
04:211979 Mekke baskını İslam dünyasında yeni bir radikalizm dönemini başlattı.
04:27Suudi Arabistan bu baskından sonra hem içeride daha muhafazakar bir yönetim anlayışını benimsedi, hem de kendi İslam anlayışını yaymak için büyük kaynaklar ayırdı.
04:37Bu olay Suudi toplumu ve Müslüman dünyası için bir dönüm noktası olarak tarihe geçti.
04:43Ne biraz önce anlattığım Suudi Arabistan, ne de birazdan anlatacağım İran ve diğer ülkelerde amacımız kimseyi savunmak veya eleştirmek değil.
04:51Bir sene içinde yaşanan olayları anlatarak Orta Doğu'nun nasıl değiştiğine bakmaya çalışıyoruz.
04:56Kimisi bu değişimleri olumlu bulabilir, kimisi de olumsuz.
04:59Herkesin hayat tarzı, hayatı anlama tarzı ve hayat yaşayışı farklıdır.
05:03Bu sorumluluk açıklamasını yaptıktan sonra İran'a geçelim.
05:06İran'da 1925'te Rıza Pehlevi İngilizlerin de desteğiyle iktidarı ele geçirdi.
05:12Çünkü İran petrolleri 1901'den beri İngilizlerin kontrolündeydi.
05:17Ve Pehlevi'den önceki Kaçar Hanedanının son üyesi Ahmet Şah Kaçar da o dönem Sovyetlere yakın duruyordu.
05:24Bu görüntüyü herkes hatırlayacaktır.
05:26Gazi Mustafa Kemal Atatürk ve Rıza Pehlevi yan yana.
05:30Atatürk'ün sesinin en net olduğu video kaydıdır.
05:34Arkadaşlığımız çok eski zamandan.
05:36Çok eski senlerden beri başlamış bulunuyor.
05:38Bunu şahsen birbirimizi tanımak suretiyle şüphesi çok kuvvetleniriz efendim.
05:44Rıza Pehlevi Atatürk'e hayrandı.
05:47Ve onun Türkiye'de yaptığı revrimleri İran'da yapmak istiyordu.
05:50Ama İngilizlerin kontrolündeki petrol gelirinden İran çok düşük bir pay alıyordu.
05:56Ve halka ekonomik olarak hiçbir yansıma yoktu.
05:59Bu durum alttan alta haklı olarak çok büyük bir milliyetçi dalgayı tetikliyordu.
06:04Rıza Pehlevi 1941'de iktidarı oğlu Muhammed Rıza Pehlevi'ye devretti.
06:10Baba Rıza Pehlevi döneminde yasaklı olan Muhammed Musatlık,
06:14oğul Pehlevi iktidara geçtikten sonra siyasete geri döndü
06:18ve İran petrolünün millileştirmesi çalışmalarıyla milliyetçiler arasında büyük destek buldu.
06:24Musatlık'ın çabaları sonrası 1951'de petrolün millileştirilmesini içeren yasa meclisten geçti.
06:32Musatlık artık ülkenin en güçlü siyasi figürüydü.
06:35Muhammed Rıza Pehlevi bu gücün karşısında direnemedi ve onu başbakanlığa getirmek zorunda kaldı.
06:42Başbakanlığa gelen Musatlık, zaman içinde Şah Muhammed Rıza Pehlevi ile iktidar mücadelesine girdi.
06:48Şah 1953 yılında Musatlık'ı görevden alma girişiminde bulundu ama bu olay kitlesel sokak gösterilerine neden oldu.
06:56Olay sonrası Şah, İran'dan kaçmak zorunda kaldı.
07:00Şah yanlıları olaydan birkaç gün sonra Amerika Birleşik Devletleri'nin desteğiyle bir darbe düzenleyerek
07:06Musatlık'ı yönetimden uzaklaştırdılar ve Şah ülkeye geri döndü.
07:11Hemen bir not, CIA 2013 yılında bu darbedeki sorumluluğunu resmi olarak kabul etmiştir.
07:18Şah Muhammed Rıza Pehlevi'nin Amerika Birleşik Devletleri destekli darbeyle geri dönmesi
07:23halkın gözünde onun meşruiyetini zayıflattı.
07:27O da bunun farkındaydı ve gücünü pekiştirmek için baskıcı bir yönetim tarzı izlemeye başladı.
07:32Parlamento'yu etkisizleştirdi, muhalifleri siyasi arenanın dışına itti,
07:37SAVAK adındaki istihbarat örgütüne geniş yetkiler tanıdı ve bu istihbarat örgütü sert yönetimleriyle halk arasında korkuya ve öfkeye yol açtı.
07:47Şah Muhammed Rıza Pehlevi, İran'ın şiddet içermeyen bir şekilde ekonomik ve sosyal olarak değişmesi gerektiğini düşünüyordu.
07:55Bunun için de 1963'te Beyaz Devrim adını verdiği reformları uygulamaya koydu.
08:00Bunlar toprak dağıtımı, kadınlara oy hakkı ve eğitim reformları gibi modernleşme adımları içeriyordu.
08:071970'lerde petrol gelirlerinin artmasıyla ekonomi hızla büyüdü ancak bu gelirler toplumun geniş kesimlerine adi şekilde dağıtılmadı.
08:181978'de yaşanan ekonomik durgunluk ve enflasyon orta sınıf ve alt sınıf arasında hoşnutsuzluğu artırdı.
08:25Şah'la ailesinin lüks harcamaları ve yolsuzluk iddiaları halkın öfkesini büyüttü.
08:31Beyaz Devrim'in en önemli uygulaması toprak reformuydu.
08:34Çünkü bu reform öncelikle İran'ın feodal geleneklerinin yıkılmasına ve hızlı kentleşmeye yol açtı.
08:41Ama daha da önemlisi toprak reformu, dini gruplarla vakıfların da topraklarına ve mülklerine el konulmasını içeriyordu.
08:49Bu nedenle Beyaz Devrim'e ilk günden beri muhalefet eden popüler din adamı Hümeyni tutuklandı ve yurt dışına sürgüne gönderildi.
08:58Türkiye'ye gönderilen Hümeyni daha sonra Şiiler için kutsal olan Irak'ın Necev kentine yerleşti.
09:05Hümeyni'nin burada bir İslam Cumhuriyeti kurulması yönünde verdiği vaazlar kasetlere kaydedilerek İran'a gönderiliyordu.
09:13Bu kasetler büyük ilgi uyandırıyordu.
09:15Şah, Irak lideri Saddam Hüseyin'e Hümeyni'yi ülkeden göndermesi için baskı yaptı.
09:21Bunun üzerine Hümeyni de 1978'de Fransa'ya gitti.
09:25Oradan Şah yönetiminin yıkılması ve bir İslam Cumhuriyeti'nin kurulması yolunda yoğun bir propagandaya gelişti.
09:341978'de artan protestolar tüm toplumsal kesimlerin katılımıyla büyüdü.
09:38Orta sınıf, işçiler, öğrenciler, sağcılar, solcular ve din adamları farklı nedenlerle Şah rejimine karşı birleşti.
09:47Protestoların artması ve güvenlik güçlerinin sert müdahaleleri halktaki öfkeyi daha da büyüttü.
09:53Şah'ın sağlık sorunları ve kararsız yönetimi krizin daha da derinleşmesine neden oldu.
09:58Ocak 1979'da Şah ülkeden ayrılmak zorunda kaldı.
10:031 Şubat 1979'da Air France uşağı ile Ayetullah Hümeyni Tahran'a indi ve İran'daki devrimin liderliğini üstlendi.
10:12İran İslam devrimiyle Şah rejimi yerini İslam Cumhuriyeti'ne bıraktı.
10:17İran İslam Cumhuriyeti, modern zamanların İslam temelli ilk teolojik yani İslam'ı devlet yönetiminde merkeze alan ilk devletti.
10:25Ülke hem toplumsal hem de siyasi olarak yeniden şekillendi.
10:29O güne kadar Amerika Birleşik Devletleri'nin sadık bir müttefiki olan İran, Amerikan karşıtı bir rejime dönüştü.
10:36Devrim, İslam dünyasındaki mezhepçilik ayrımını derinleştirdi.
10:40İran İslam Cumhuriyeti, uluslararası sistemin bir parçası olmaktan çok ona meydan okuyan bir güç olarak konumlandı.
10:48Pakistan'ın kurucusu olan Muhammed Ali Cinnah, aslında ilk başta Mahatma Gandhi ile birlikte hareket edip Hindularla Müslümanlar arasındaki işbirliğini ve sömürgeci İngiltere'ye karşı birleşik bir Hindistan fikrini savunuyordu.
11:03Fakat bölgedeki İngiliz yönetimi sona doğru yaklaştıkça, Hindularla Müslümanların barış içinde bir arada yaşayamayacağını düşünüp, Müslümanlar için ayrı bir devlete ihtiyaç olduğunu savundu.
11:15İşte Pakistan da bu ihtiyaçtan, yani Müslümanların ülkesi olarak Muhammed Ali Cinnah tarafından 1947'de kuruldu.
11:23Pakistan kimliğinin ana belirleyicisi Müslümanlık olsa da, Muhammed Ali Cinnah dini temelli bir devlet kurmamıştı.
11:31Ülkeyi kurduktan bir sene sonra vefat etti.
11:34Kendisinden sonra gelenler de onun anlayışını devam ettirdi.
11:37Örneğin ülkenin adı Pakistan İslam Cumhuriyeti olarak geçse de, 1956'da kabul ettikleri ilk anayasaları İslami devlet tanımlamasını içermiyordu.
11:481977 genel seçimlerinde Zülfikar Ali Butto'nun liderliğindeki Pakistan Halk Partisi, 155 sandalye kazanarak büyük bir zafer elde etti.
11:59Ancak rakibi Pakistan Ulusal İttifakı seçimlerde hile yapıldığını iddia ederek sonucu kabul etmedi.
12:05Bu iddialar kitlesel protestolara ve şiddet olaylarına yol açtı.
12:09Durumu kontrol edemeyen hükümet sıkı yönetimi ilan etti.
12:13Kenan Evren'in yakın dostu Pakistan Kara Kuvvetleri Komutanı Muhammed Ziya Ülhak, önderliğinde gerçekleştirilen bir darbe sonucu hükümet devrildi ve ulusal meclis feshedildi.
12:25Zülfikar Ali Butto, 1979'da idam edildi.
12:29Bu aynı zamanda Pakistan'daki dönüşümün başlangıcı olarak kabul edildi.
12:34Aynı yıl çıkarılan hudut yasalarıyla devlet anlayışı şeriat anlayışına dönüştü.
12:38Hudut yasalarına göre tecavüze uğradığını iddia eden kadının yaşadığı olayın tecavüz olduğunu kanıtlaması için 4 Müslüman erkeği şahit sunması gerekiyordu.
12:49Zina yapmanın cezası evliler için taşlanarak ölüm, bekarlar içinse 100 kırbaçtı.
12:55Alkol kullananlar 80 kırbaçla cezalandırılıyordu.
12:58Hırsızlık içinde en ağır ceza sağ elin kesilmesiydi.
13:02Başta da dediğim gibi konunun en ilgi çekici noktası olan Afganistan'a ait 1979 yılı öncesi fotoğrafları.
13:11Sovyetler Birliği Soğuk Savaş'ın zirve yıllarında Orta Doğu ve çevresinde nüfuzunu artırmayı hedefliyordu.
13:17Bu stratejinin bir parçası olarak Afganistan'daki siyasi istikrarsızlıklardan faydalanarak Komünist Afganistan Demokratik Halk Partisi'ni destekledi.
13:27Sovyetlerin yardımıyla Afganistan Demokratik Halk Partisi 1978 yılında darbe yapıp ülkede yönetimi ele geçirdi.
13:35Ancak bu komünist rejim özellikle muhafazakar kırsal kesim arasında karşılık bulamadı.
13:411979 yılına gelindiğinde ülkede giderek büyüyen karışıklık ve rejime karşı direniş Sovyetler Birliği'ni doğrudan müdahale etmeye etti.
13:50Sovyet ordusu Afganistan'ı işgal ederek kukla bir askeri rejim kurdu.
13:55Ancak bu hamle Soğuk Savaş'ın en tartışmalı ve yıkıcı eylemlerinden biri olarak tarihe geçti.
14:01Sovyetlerin Afganistan'ı işgali dünya genelinde büyük bir yankı uyandırdı.
14:06Amerika Birleşik Devletleri ve müttefiki Pakistan Afgan halkını özgürlük savaşçıları olarak tanımlayarak
14:12Sovyetlere karşı mücadele etmeleri için mücahitlere silah ve eğitim desteği verdi.
14:18Bu destek Müslüman dünyasında radikal hareketlerin güç kazanmasına zemin hazırladı.
14:22Mücahitler yıllar süren savaşın ardından Sovyetlere karşı büyük bir zafer kazandılar.
14:28Bu zaferi İslamcılar arasında büyük bir özgüven yarattı.
14:32Afganistan Savaşı Sovyetler Birliği'ndeki çöküş sürecini hızlandıran önemli bir faktör oldu.
14:391989'da Afganistan'ın askerlerini çektikten kısa bir süre sonra Sovyetler Birliği de aldı ve bu topraklar yine bir imparatorluğa mezar oldu.
14:48Dönemin Mısır Cumhurbaşkanı Enver Sedat, 1979 yılında Amerika Birleşik Devletleri'nin de aracılığıyla İsrail'le barış anlaşması imzaladı.
14:59Bu anlaşmaya göre ilk kez bir Arap ülkesi İsrail'i resmen tanıyor ve İsrail'in ele geçirdiği topraklar üzerindeki varlığını meşru olarak kabul ediyordu.
15:09İsrail de 1967'deki 6 gün savaşından bu yana elinde tuttuğu Sina Yarımadası'nı geri verecek ve Mısır'la diplomatik ilişkileri normalleştirecekti.
15:20Enver Sedat, bu antlaşma çerçevesinde barışa yaptığı katkılar nedeniyle de Nobel Barış Ödülünü aldı.
15:27Ancak yaşananlar Arap dünyasında büyük bir tepkiyle karşılandı.
15:31O güne kadar Arap dünyasının liderliğini üstlenen Mısır bu rolü kaybetti.
15:36Üstüne Arap birliğinden de ihraç edildi.
15:39Bu gelişmeler, Irak'ın çılgın diktatörü Saddam Hüseyin için müthiş bir fırsat oldu.
15:44İsrail, Amerika Birleşik Devletleri ve Birleşmiş Milletler gibi batının liderliğindeki tüm oluşumlara karşı bir politika izleyen Saddam Hüseyin,
15:54Arap dünyasının en önde gelen liderlerinden biri oldu.
15:57O günden sonra da yıldızı hızla parladı.
16:00Enver Sedat ise anlaşmadan iki sene sonra 1981'de radikal İslamcı bir grup tarafından bir törende suikasta uğradı ve hayatını kaybetti.
Önerilen
9:18
|
Sıradaki
10:59
15:39
15:04
1:14:02
12:04
16:13
1:49:39
10:50
2:38