- evvelsi gün
Kategori
🛠️
Yaşam tarzıDöküm
00:011979'dan bu yana İran'ı baskıcı ve otoriter bir şekilde yöneten Molla rejimi yıkılmak üzere mi?
00:07Peki yıkılırsa ne olur?
00:09İşte bu videoda bunlara yakından bakmaya çalışacağız.
00:12Ve video içinde İran'ın kaderini esas olarak elinde tutan o ülkeyi de öğreneceğiz.
00:18Hazırsanız ders çıkarılacak detaylarla dolu videoya başlayalım.
00:23Bugün İran'da rejimin çöküşüne dair konuşulanlar son gelişmelerin gölgesinde şekilleniyor olabilir.
00:29Ancak gerçekte bu bir anda olan bir şey değil.
00:32Yıllardır süre gelen bir sürecin kaçınılmaz sonucu ve bu sürecin merkezindeki en belirleyici unsur da ekonomidir.
00:40Otoriter rejimlerin ortak bir stratejisi vardır.
00:43Tüm ekonomik kaynakları rejime sadık elitlerin kontrolünde tutmak.
00:48Bu yöntem ilk bakışta rejim için bir güvenlik duvarı gibi görünse de uzun vadede ülke ekonomisinin damarlarını tıkar.
00:56Potansiyeli sadece küçük bir kısmı kullanılır.
00:58Geri kalanı ise verimsizlik ve yolsuzluk batağına kaybolur.
01:02Bunlar da toplumun ahlaki dokusunu bozar ve yozlaşmaya yol açar.
01:07Oysa İran enerji kaynakları açısından son derece zengin bir ülke.
01:121979'daki İslam devriminin ardından kurulan rejim de bütçesini büyük ölçüde başta petrol olmak üzere bu enerji kaynaklarının gelirlerine dayandırdı.
01:21Ancak bu tehlikeli bir bağımlılıktı.
01:24Enerji fiyatlarındaki dalgalanmalar ya da dış baskılar ülkenin ekonomik dengesini bir anda altüst edebiliyordu.
01:31Molla rejiminin de daha ilk günden batı karşıtlığı ve Orta Doğu'daki hakimiyet çobası nedeniyle İran devamlı dış baskılar ve yaptırımlarla karşı karşıya kaldı.
01:41Üzerlerindeki tehdit nedeniyle 2000'lerde nükleer silahlanma çabalarına ağırlık verdiler.
01:47ABD başta olmak üzere bundan hoşlanmayan batılı ülkeler yaptırımları daha da ağırlaştırdı.
01:532015 yılında İran nükleer programını sınırlandırmayı kabul ederek Birleşmiş Milletler ve Avrupa Birliği ile bir anlaşmaya vardı.
02:01Bu sayede yaptırımlar geçici olarak kaldırıldı ve ülke biraz nefes aldı.
02:06Fakat bu da uzun sürmedi.
02:07ABD başkanı Donald Trump ilk başkanlık döneminde anlaşmadan çekildiğini duyurdu.
02:13İran yeniden yaptırımlarla karşı karşıya kaldı.
02:16Petrol ihracatı neredeyse durma noktasına geldi ve küresel finans sisteminden dışlandı.
02:22Zaten yıllardır ekonomik zorluklarla boğuşan halk için bu yeni izolasyon tam anlamıyla derin bir krizi tetikledi.
02:29İnsanlar artık günlük ihtiyaçlarını bile karşılayamaz hale geldi.
02:32Bu çaresizlik kitlesel öfkeye dönüştü.
02:352017-2018 yıllarındaki büyük protestolar işte bu ekonomik çöküşün doğrudan sonucuydu.
02:41Ve o günden bu yana İran sokakları ağır ekonomik koşullar nedeniyle zaman zaman yeniden alevleniyor.
02:49Yakın dönemde yaşananlar ise durumun ne kadar dramatik hale geldiğini gösteriyor.
02:53Yaklaşık 1 milyon öğrenci ekonomik koşullar nedeniyle eğitimini bırakmak zorunda kaldı.
02:58Üstelik enerji bakımından bu kadar zengin bir ülke günlük elektrik kesintileriyle boğuşuyor.
03:04Başkent Tahran dahil olmak üzere ülkenin birçok bölgesinde sanayi üretimi elektrik kesintileri nedeniyle %50 oranında kapasite kaybına uğramış durumda.
03:14Tarım sektörü de yine enerji sorunu nedeniyle darboğazda ve bu da gıdaya ulaşımı zorlaştırıyor.
03:21Elektrik altyapısını yenilemek ve kapasiteyi artırmak için ilk aşamada 110 milyar dolarlık, 30 yıllık süreçte ise en az 300 milyar dolarlık altyapı yatırımlarına ihtiyaçları var.
03:32Ama rejimin bunu karşılayacak gücü yok.
03:35İran'da yaşanacak bir rejim değişikliği ülke üzerindeki yaptırımların kalkmasına katkı sağlayabilir.
03:41Bu da sahip olduğu kaynaklar sayesinde ülkeye bir anda yüklü para girişine sebep olabilir.
03:46Gelirin yeniden dağılımı, altyapı yatırımları gibi gelişmeler yaşanabilir.
03:531979'da İran'da Şah devrilip devrim yapılırken aslında toplumun bütün görüşlerinden insanlar bir araya gelmişti.
04:00Herkesin tek düşüncesi bir an önce Şah Muhammed Rıza Pehlevi'den ve onun baskıcı yönetiminden kurtulmaktı.
04:07Solcusu, milliyetçisi, liberali, ılımlı muhafazakarı, seküleri.
04:11Bütün İran halkı tek bir amaç etrafında toplanmıştı.
04:14Fakat tüm bu gruplar dağınık yapılardaydı ve kendi işlerinde de birbirlerine güvenmiyorlardı.
04:20Muhafazakarlar ise tek bir parça halindeydi.
04:23Liderleri de sürgündeki din adamı Ayetullah Hümeyni'ydi.
04:27Hümeyni'nin Şah'ı eleştiren kasetleri muhafazakar mahallelerde elden ele geziyor,
04:32camilerde, çarşılarda, evlerde dinleniyor ve onu rejim karşıtı direnişin sesi haline getiriyordu.
04:38Aslında Ayetullah Hümeyni sürgündeyken sadece muhafazakarların sesi değildi.
04:51Tüm İran için özgürlük ve demokrasi vaat ediyordu.
04:541978 yılında Fransa'da yaptığı bir konuşmada,
04:57Özgürlük bir insan hakkıdır.
04:59Bir ülkenin bağımsızlığı herkesin hakkıdır.
05:02Bir insanı hapsedip özgürce konuşmasını engellememelisiniz demişti.
05:07Özgürlük ve demokrasi temalı konuşmalarıyla karşıt görüşleri de etkilemeye başarmıştı.
05:12Öyle ki komünist ve din karşıtı Tudeh Partisi bile Hümeyni'yi desteklemeye başlamıştı.
05:181979'da devrim gerçekleştiğinde herkes bir şekilde İran'da söz hakkına sahip olacağını düşünürken,
05:26Ayetullah Hümeyni etrafında toplanan Molla rejimi iktidarında diğer tüm gruplar bastırılıp sindirildi.
05:32Muhaliflerin liderleri hapishanelere kapatıldı, idam edildi, sürgüne gönderildi.
05:37Şanslı olanlarsa yıllar süren evapsın e mahkum edildi.
05:41Duruma isyan edenler acımasız bir şekilde bastırıldı, partileri yasakladı.
05:46Örneğin, biraz önce bahsettiğim Tudeh Partisi şu an yasaklı bir parti.
05:512024'teki seçimlerde İran İçişleri Bakanlığı tam tamına 103 Ulusal ve Yerel Partinin seçime katıldığını açıkladı.
05:59Ama bu partilerin hepsi makbul partiler.
06:01Çünkü seçime girebilmek için Anayasayı Koruyucular Konseyi tarafından onaylanmaları gerekiyor.
06:07Bu konseyde rejimin başı olan Yüce Lider tarafından atanan kişilerden oluşur.
06:12Siyasi partilerin neredeyse hepsi aynı ideolojiye bağlı.
06:16Zaten partilerden daha çok siyasi eğilimlere önem verilir.
06:20En yaygın iki eğilim de muhafazakarlar ve nispeten daha ılımlı olan reformculardır.
06:25Halkın önemli bir kesimi de kendilerini temsil eden bir siyasi parti olmadığı için seçime katılmaz.
06:31Örneğin yine 2024'te seçimlerde ilk turda katılım %39,93, ikinci turda ise %49,68'di.
06:41Sonuç olarak devrimden sonra bastırılıp sindirilmeleri nedeniyle İran muhalefetinde ciddi bir kurumsal boşluk oluştu.
06:48Bu boşluk alternatif siyasi partilerin ve örgütlü muhalefetin ortaya çıkmasını engelledi.
06:53Bugün eğer Molla rejimi düşerse bu boşluk halkı ve ülkedeki siyasal yapıyı uzun süre savrulmalara belirsizliğe sürükleyebilir.
07:02En iyi ihtimalde ise tıpkı 1979'daki gibi sürgündeki bir muhalif lider etrafında toplanma yaşanabilir ama daha önceki benzer acı tecrübe buna engel olabilir.
07:13Bir de sürgündeki bir muhalifin liderliğe oynaması için arkasına bir güç alması gerekiyor.
07:18Çoğunluğu İngiltere ve Amerika Birleşik Devletleri gibi ülkelerde olan bu muhaliflerden birinin İran'ın başına geçmesi halinde,
07:27öncelikli olarak ülkenin çıkarları yerine batının çıkarlarına göre bir yönetim sergilemesi de olası.
07:34Orta Doğu'daki birçok ülkenin sınırları 20. yüzyıl başlarında sömürgeci güçlerin masa başında çizdiği yapay çizgilerle şekillendi.
07:41Ancak İran bu ülkelerden farklıdır.
07:44Örneğin Türkiye ve Irak'la olan sınırları büyük oranda 1639 yılında imzalanan Kasr-ı Şirin Antlaşması ile belirlendi.
07:52Bu da onu Orta Doğu'da en eski ve en istikrarlı sınırlara sahip ülkelerden biri yapıyor.
07:57Ama İran'ı asıl farklı kılan şey yalnızca harita üzerindeki çizgileri değil, yüzyıllara dayanan bir devlet geleneğidir.
08:05Bu gelenek tarih boyunca Pers halkı ve kültürü üzerinden şekillendi.
08:10Bugün de İran'ın resmi kimliği de büyük ölçüde Pers geleneğini sürdürür.
08:14Fakat İran tek bir halktan ibaret değildir.
08:17Günümüzde nüfusunun yaklaşık %60'ı Pers kökenlidir.
08:21Geri kalan %40 ise farklı etnik grupları barındırır.
08:24Azerbaycan, Türkleri en kalabalık ikinci etnik gruptur.
08:28Farklı kaynaklara göre sayıları 25 ila 30 milyon arasında değişmektedir.
08:32Ayrıca Türkmenler, Kaşkaylar, Horasan Türkleri ve Halaçlar gibi başka Türk kökenli topluluklarda bulunmaktadır.
08:40Kürtler ise en kalabalık üçüncü etnik gruptur.
08:43Yaklaşık %10'luk oranla nüfusları 10 milyonu bulmaktadır.
08:47Bunlara ek olarak Lurlar, Beluçlar ve Araplar da diğer kalabalık etnik gruplardır.
08:53Peki bu kadar farklı etnik grubun yaşadığı bir ülkede rejim yıkılırsa ne olur?
08:58Eğer Molla rejimi düşer ve ardından yeni bir merkezi otorite hızla tesis edilemezse ayrılıkça eğilimler güç kazanabilir.
09:06Bu durumda yerel gruplar kendi bölgelerinde fiili özellik ilan edebilir.
09:11Hatta bazı bölgeler bağımsızlık girişimlerinde bulunabilirler.
09:15Bu yalnızca bir varsayım değil, bu tür senaryolar tarih boyunca başka ülkelerde de yaşandı.
09:20En yakın örneği Yugoslavia'nın dağılmasıdır.
09:23En iyi ihtimalle İran federal bir yapıya geçerek bu süreci bölünmeden atlatabilir.
09:28Her bölgenin kendi dilini, kültürünü ve yönetimini belirleyebildiği ama yine de İran çatısı altında bir arada kalabildiği bir federal sistem.
09:38İran'a yönelik füze saldırıları sonrası ortaya çıkan bu görüntü tüm dünyanın gündemine oturdu.
09:44İsrail'den fırlatılan bir füze yaklaşık 2300 kilometre mesafe kat etti ve İran devrim muhafızlarına mensup üst düzey bir komutanın evini daha doğrusu yatak odasının nokta atışıyla vurdu.
09:56Bu saldırı sadece bir operasyon değil, aynı zamanda İran'ın iç dengesini ve rejimin sinir merkezine hedef alan çok güçlü bir mesajdı.
10:05Devrim muhafızları adından da anlaşılacağı gibi İran'daki Molla rejimini korumak için kurulmuş özel bir yapıdır.
10:12Geleneksel İran ordusu yani Arteş, ülke topraklarını savunmakla görevliyken devrim muhafızlarının anayasal görevi İslam Cumhuriyeti'nin bütünlüğünü korumaktır.
10:22Anayasal olarak şu yetkilere sahipler.
10:25Ülkeye olası bir yabancı müdahaleyi önlemek, geleneksel ordudan gelebilecek olası darbeleri engellemek ve İslam devriminin ideolojik mirasına zarar veren sapkın hareketleri bastırmak.
10:36Ancak İsrail'in bu saldırısıyla devrim muhafızlarının birçok kilit lideri öldürüldü.
10:41Bu durum sadece güvenlik zahafı yaratmakla kalmadı, aynı zamanda devrim muhafızlarının ülke ve ordu üzerindeki hakimiyetlerini de ciddi şekilde zayıflattı.
10:51Acaba bu zayıflama ordu içinden bir darbenin önünü açar mı?
10:55Eğer böyle bir darbe gerçekleşirse herkesin hemfikir olduğu detay, darbenin Molla rejiminin katı ideolojik çizgisine karşı çıkan daha layık, daha genç, daha liberal subaylardan geleceğidir.
11:07Ayrıca İran'daki mevcut rejim yalnızca iç güvenlik değil, aynı zamanda dış politika anlamında da son derece saldırgan, yayılmacı ve mezhepçi bir çizgi izliyor.
11:17Kendilerini tüm Şiilerin hamisi olarak gören Molla rejimi bu doğrultuda Orta Doğu'da vekil güçlerle çatışmalara giriyor.
11:25Bu vekil güçlerin bazıları ise şunlar, Lübnan'da Hizbullah, İran'ın en eski ve güçlü vekil örgütü, Irak'ta Haçt-i Şabi, siyasi ve askeri bir güç olarak yükseldi.
11:36Yemenli Husiler, Suudi Arabistan'a karşı İran'ın en etkili kartı, Afganistan'da Fatimi Yurtugay'ı, İran'ın Şii milis ithalat stratejisinin bir örneği.
11:45Tüm bu gruplar, İran'ın Orta Doğu'daki yayılmacı doktrinini uygulamakla görevlendirildi.
11:51Ancak eğer ordu içinden bir darbe olur ve başarılı olursa bu doktrin tamamen çöpe atılabilir.
11:57Yeni gelecek askeri yönetim daha içe dönük, sınırları içinde kalmayı tercih eden, daha layık ve rasyonel bir anlayışa sahip olabilir.
12:06Bu yalnızca İran'ı değil, Orta Doğu'daki tüm jeopolitik dengeleri değiştirebilir.
12:10İran'ın vekil güçlerle kurduğu bağlar kopar, Lübnan'dan Yemen'e kadar etkiler hissedilir ve bu değişim sadece bölgede değil, dünyada da yeni bir dönemin kapısını aralayabilir.
12:231979'daki devrimi İran'da yalnızca siyasi bir sistemin değil, toplumsal yaşamında kökten değişmesine neden oldu.
12:30Bu değişimin en sert yüzü ise kadınların yaşamında kendini gösterdi.
12:34Devrim öncesi İran her ne kadar otoriter bir monarşi ile yönetiliyor olsa da, kadınlar çalışabiliyor, diledikleri kıyafeti seçebiliyor ve kamusal alanda görünür olabiliyordu.
12:45Ancak devrimle birlikte kadının yeri ev, görevi ise ahlakı korumak şeklinde tanımlandı.
12:50Zorunlu başörtüsü uygulaması getirildi, uymayanlar cezalandırıldı.
12:55Kadın-erkek ayrımı kamusal alanda sistematik hale geldi.
12:58Kadınların boşanma, velayet ve miras hakları ciddi şekilde kısıtlandı ve 2005 yılında da kadınların başına ahlak polisi olarak bilinen rezil bir uygulama dikildi.
13:092022 yılında 22 yaşındaki Mahsa Amini, başörtüsünün hükümet standartlarına uymadığı gerekçesiyle ahlak polisi tarafından tutuklandı ve gözaltındayken öldü.
13:19Resmi kaynaklar kalp yetmezinden öldüğünü iddia etse de, olayın görgü tanıkları genç kadının darp edildiğini, başını polis arabasının yan tarafına çarptığını söyledi.
13:29Sızdırılan tıbbi raporlarda, Mahsa Amini'nin beyin kanaması ve inme teşhisi nedeniyle öldüğünü doğruladı.
13:36Olay sonrası İran sokakları karıştı. Geniş çaplı protesto gösterileri oldu.
13:41İlerleyen günlerde, bazı kadınların sokaklarda başörtüsüz dolaştığı görüntüleri sosyal medyaya düştü.
13:472024 Kasım ayında da, Tahran'daki İslam Azat Üniversitesi'nin kampüsünde bir kadın soyunarak tesettür zorunluluğunu protesto etti ve görüntüleri tüm dünyada gündem oldu.
13:58Eğer Molla rejimi devrilirse İranlı kadınlar üzerlerindeki baskıdan kurtulabilirler.
14:03Başlarına dikilen ahlak polisinin varlığına son verilebilir.
14:07Molla rejiminin yıllardır süren baskısına ve ekonomik olarak halkını zor durumda bırakmasına rağmen İranlılar Libya'da, Suriye'de ve Afganistan'da olanları gördükten sonra bir devrim fikrinden çekiniyorlar.
14:21Nefret ettikleri bir evde sıkışmış ama evin dışına çıkmak isterlerse daha kötü bir senaryoyla karşılaşacaklarını düşünüyorlar.
14:29Bu durum ne kadar sürer bilinmez.
14:30Bu tarz baskıcı ve otoriter rejimler para yakışı olduğu sürece ayakta durur.
14:35Etrafında topladığı grupları parayla besler ve bu para yukarıdan aşağıya doğru bir saadet zinciri gibi akar.
14:41Akış kesildiği anda dışarıdan değil içeriden bir kırılma yaşarlar.
14:45Şu an İran petrollerinin en büyük müşterisi Çin.
14:48Yani ülkenin kaderini Amerika Birleşik Devletleri veya İsrail değil Çin elinde tutuyor.
14:54Bir gün Çin de sırt çevirirse o zaman rejim değişebilir.
14:58Ve videoda saydığım senaryolardan hangileri gerçekleşir hep beraber göreceğiz.
Önerilen
17:04
|
Sıradaki
6:42
21:58
23:38
20:21
15:39
14:16
28:43
1:01:20
13:36
16:51
23:51
23:57
8:02