Aired June 15, 2025 — In a world filled with threats, how do wild animals manage to survive? This episode of Born to be Wild takes you deep into the heart of the wild—where every day is a struggle for life, and every creature has its own incredible story.
10:04Kaya ang bako, hindi normal yung smell na yan.
10:08Base sa resulta, normal ang dugo ni Kadayawan.
10:15Pero dahil hindi namin matukoy kung bakit lumulutang pa rin ito,
10:19mananatili muna siya sa pasildad.
10:22Tatlo sa pitong species ng pawikan sa buong mundo ay endangered o nanganganib ng maubos.
10:38Dahil kasabayin ng kanilang paglalakbay ang buwis buhay na pagsuong sa dagat para mabuhay.
10:50Kaya makiisa tayo sa darating na World Sea Turtle Day.
11:02At tulong tulong tayo na gumawa ng paraan para gawin payapa ang kanilang paglalakbay.
11:09Baagang nagigising ang squirrel.
11:19Mula muso, binti, hagang buntot, nililinis niya ang kanyang katawan.
11:32Pagkatapos, susuyo rin na niya ang puno.
11:47Ginangatkat niya ang sanga ng puno para hindi humaba ang kanyang ipin.
11:52Handa na siyang kumain ng dahon at prutas.
11:58Sa kabila ng pag-aalaga ng squirrel sa kanyang sarili, may dala pa rin daw itong panganib.
12:14Dahil ang cute na hayop na ito, isa raw sa mga pinagmulat ng di umanikin na tatakutang empaks.
12:21Pero, bago natin silahusgahan, alamin muna natin ang kanilang konto.
12:34Kadalasang ginagawang alaga sa bahay ang mga cute na hayop na ito.
12:39At kapag nakawala, isang malaking problema.
12:44Dahil ang kanilang lahi, pwedeng magkalat sa kalsada at kabahayan.
12:51Gaya ng squirrel na ito, napati sa kawad ng kuryente.
12:55Tumatawid.
12:57Pamilya ang turing kay Alvin.
13:08Para siyang asok kung makipaglaro sa kanyang amo na si Sherwin.
13:13Dalawang taon na raw niya itong alaga.
13:16Nare-recognize ni Alvin yung mga tao nandito.
13:20Lalo na yung pangalan na nare-recognize na pag pinawag mo siya, gumagawa rin siyang sounds.
13:24Pero ayon sa mga eksperto, ang squirrel pwedeng magdala ng sakit sa tao.
13:30Ayon sa World Health Organization,
13:34ang empaks ay isang zoonotic disease na nagmula sa hayop.
13:39Ang virus, posibli raw na dala ng mga unggoy at squirrel na naipapasa sa tao.
13:45Sa Democratic Republic of Congo, unang naitala ang kaso ng empaks.
13:50Sa Pilipinas, umabot na sa 911 ang kaso ng empaks mula 2024.
13:55So very important mag-isolate.
13:57May mga cases tayong nireport na matay, pero hindi sila namatay from the empaks.
14:02Namatay sila from advanced HIV.
14:05Ang tinitingnan at pinakareservo ng empaks ay hindi sa unggoy kundi sa mga daga.
14:15And then of course, mga nangyaring outbreaks sa Africa.
14:19So nagkakaroon siguro sila ng interaction ng mga daga na ito, mga squirrels.
14:24Siyempre, minsan kinakain. So baka dun siguro nagkaroon ng hawaan.
14:31Ang pagpasa ng sakit mula sa hayop papuntang sa tao.
14:35Dahil sa paglapit at interaction nito sa isa't isa.
14:39Maging sa iligal na bintahan at transportasyon nito, ang maaaring pagmula ng tinatawag na zoonotic disease.
14:51Sa Palawan, sakong-sakong kaliskis at patay na panggulin ang nasa kwote ng Palawan Council for Sustainable Development.
15:00So yung lahat ng sako na yun is around 11,000 heads of panggulins.
15:07Kailangan natin magsuot ng protective gears.
15:14Ito pa na yung mga panggulin natin.
15:18So for them to get the skills, kailangan nilang tukla pinto isa-isa.
15:22Itong mga kaliskis na ito, if they're still alive, they will die out of pain.
15:27Pero yun mo, para kang tinutukla pa ng kuko isa-isa.
15:31And these are so many. Sobrang kawawa itong mga hive na ito.
15:37There, mead is considered a delicacy.
15:40And it's like a symbol of wealth.
15:43If you can invite your friends to a panggulin dish, that shows how your status.
15:48The scales on the other hand, they are an ingredient of more than 500 prescriptions.
15:54And some 60, I think, accepted traditional Chinese medicine products.
16:00Isa rin sa virus carrier ang panggulin.
16:04Kahit patay na, maaari pa rin itong maipasa ang virus na pwedeng pagmula ng iba't ibang sakit sa tao.
16:11Look at this! A container full of panggulin.
16:14Nakalagay dito sa loob.
16:17Look at this, oh!
16:19Oh my God!
16:21So yung mga panggulin na nakalagay dito, punong-puno of different sizes, no?
16:25May mas malalaki, like halimbawa itong isang to.
16:28I'm gonna lift it up.
16:30Wow! So heavy! So huge!
16:35Itong mga panggulins na ito, no-confiscate nila.
16:38Wala na, scales.
16:39Pero nakatabi pa rin yung kanilang laman, just like this.
16:42Siguro, para naman ibenta yung karne.
16:45This one's around 2 to 3 kilograms lang.
16:48Sobrang liit.
16:49And yet, nasubject na siya dito sa ganitong klaseng abuse, and pain, and murder.
17:00Uff.
17:02Kung iisipin mo naman talaga, no?
17:04Tayo yung mga tao na dapat nangangalaga dito sa wildlife.
17:10Patuloy ang mga eksperto sa pag-aaral para maiwasan na kumalat ang ibat-ibang zoonotic diseases.
17:18Gaya ng grupo niya Dr. Philip Alpiola, isang wildlife biologist mula sa University of the Philippines, Los Baños, Laguna.
17:25Sumama kami sa ginawa niya pag-aaral sa mga paniki sa mawag mapili na kilalang carrier ng beta-coronavirus.
17:33Paraan nila ito para maintindihan at maiwasan ang sunod na pandemya.
17:39Oras na ng paglabas ng mga paniki.
17:42Oras na rin para magsuot ng karagdagang proteksyon sa katawan.
17:50Ganyan yung proseso. Meron silang makukuhang paniki na matatrap dito sa misnets natin.
17:58So yun, tinatanggal nila sa misnets, iniingatan nila na hindi mabalian o masaktan yung batch na napunta dito sa misnets.
18:07Bago kuhanan ng swab sample ang paniki, kailangan muna namin silang kuhanan ng detalye tulad ng forearm length, kasarian at edad.
18:19Ikita mo, ito yung isa sa mga maliwit. Dapat yung pag-handle mo ay hindi masyado mahigpet.
18:24Kasi napaka-selan din ang mga paniki nito. So konting apply mo lang ng pressure, e baka mamatay.
18:34Pagkatapos na mas swab, agad din itong pakakawalan.
18:39Pang-klase naman ito, Rhinoluchus arcuratus.
18:44Ito ay lalaki ng male.
18:50Ang paniki na ito, inoobserbahan muna ang paligid bago lumipad.
18:58At huli naming sinuri ang pinakmalaking insect-eating bat, ang diadem leaf nose bat.
19:04Pagka ganyan, gumagalo-galo yung ilong niya. Nag-e-ecolocate na rin yan eh.
19:09Lumidiskarte na, no?
19:11Paano ba, ano pong nangyayari dito?
19:13Ang lahat ng sampol na kinuha sa paniki ay ipapadala sa Japan.
19:21Doon malalaman kung carrier at kung anong klase ng virus ang maaaring meron sa mga paniki.
19:28Ang resulta ng aming pag-aaral sa Mount Makiling at sa iba't ibang lugar sa Pilipinas ay unang-una dito mga coronavirus, mga apat o limang klase ng mga coronavirus.
19:39So, hindi pa namin alam kung ito ay nakakahawa sa tao.
19:47Hindi ibig sabihin na dapat katakutan o pusain ang mga hayop na maaaring may dalang virus.
19:54At kung pahahalagahan natin ang mga ito, higit nating mapag-aaralan at may iwasan ang pagkalat ng mga sakit.
20:04Maraming salamat sa panonood ng Born to be Wild.
20:06Para sa iba pang kwento tungkol sa ating kalikasan, mag-subscribe na sa GMA Public Affairs YouTube channel.
