Aired (June 1, 2025): In this episode of Born to be Wild, discover how different wildlife species coexist in harmony within their natural habitats. Explore the remarkable ways animals adapt, communicate, and thrive together in the wild. Watch the full episode now.
‘Born to be Wild’ is GMA Network’s groundbreaking environmental and wildlife show hosted by resident veterinarians Doc Nielsen Donato and Doc Ferds Recio. #BornToBeWild #GMAPublicAffairs #GMANetwork
Watch it every Sunday, 9 AM on GMA
Network. Subscribe to youtube.com/gmapublicaffairs for our full episodes.
‘Born to be Wild’ is GMA Network’s groundbreaking environmental and wildlife show hosted by resident veterinarians Doc Nielsen Donato and Doc Ferds Recio. #BornToBeWild #GMAPublicAffairs #GMANetwork
Watch it every Sunday, 9 AM on GMA
Network. Subscribe to youtube.com/gmapublicaffairs for our full episodes.
Category
😹
FunTranscript
00:00I don't know what's going on.
00:03In our village,
00:06we can see what's going on.
00:09Oh, why do you think it's all?
00:11Yes, sir.
00:19That's why it's away from us.
00:22It's only just a few feet away from us.
00:30Sa itaas ng mga puno,
00:32nakapalibot ang grupo ng mga unggoy.
00:36Lumalambitin at bumubuelo.
00:40Sa angas ng mga unggoy,
00:41aakalain mong sila ang bata sa isla.
00:47Pero sa pagdami ng mga asong may sakit sa bala,
00:51posible raw na pati ang mga unggoy mahawa.
00:54Napansin ko habang naglilibot kami dito sa isla,
00:56daming aso.
00:57Tapos yung isa-isa namin tinignan,
01:00paramihan sa kanila may sakit sa bala.
01:17Masusing binabantayan.
01:19Kahit mailap,
01:20patuloy pa rin na hinahanap.
01:30Wow!
01:31Wow!
01:32It's only just a few feet away from us.
01:40Wow!
01:41Saan ka makakita ng ganong klase nga pagdokument ng Visayan Wartipid daw?
01:48Lalo na't ang kalanglahi sa kanurang Visaya lang nabubuhay.
01:53Ang Visayan Tarigtig Hornbill,
01:58Negros Bleeding Heart,
02:01Visayan Spotted Deer,
02:04Rufous Headed Hornbill,
02:06at Visayan Wartipid.
02:10Sila ang itinturing
02:12The Negros Big Five.
02:14Ang Bayawan Nature Reserve sa Negros Oriental,
02:22isang semi-forested area.
02:25Dito inaaral at sinusubukang paramihin ng Grupong Talara Foundation,
02:31isang non-government organization na nangangalaga sa mga wild animals sa Visayas.
02:36Lalo na ang mga critically endangered na hayop,
02:41kabilang na ang Negros Big Five.
02:46Ito yung pinaka-sangtuary ngayon ng mga endangered species natin dito sa Negros.
02:52And i-introduce ko sa inyo yung mga champions natin ng mga Negros Wildlife Endemic.
02:592010, nang simulan ng Grupo Nina Justin na pag-aralan ang Negros Big Five.
03:08Kung di kukumpara sa kilala natin atsura ng baboy,
03:11ang Visayan Wartipig ay may maitin na balingko.
03:15Mayroon ding warts o umbok sa mukha ang lalaking wartipig.
03:21Pero tila sineswerte ang Grupo ng Talara Foundation
03:24dahil nakunan nila ang isang pamilya ng Visayan Wartipig.
03:33Para maparami ang mga baboy at iba panghayop,
03:37tinututukan nina Justin ang pangangalaga sa mismong tahanan ng Negros Big Five.
03:43What we did when we came over, when we took over the place is,
03:47we replanted certain areas para maging better habitat for the animals in the future.
03:52Ang malawak na observation laboratory na Justin may lawak na 300 hectare.
04:00So, I see there are also mga enclosures pa rin.
04:04Ito yung mga pamisok rin.
04:05Yes.
04:06Yes.
04:07That's the good thing about ito sa reserve.
04:09Yung animals namin, despite being in captivity for so long,
04:14nag-revert back on yung basic instincts.
04:18So, hindi sila lumalapit sa tao.
04:21Bilang isang veterinaryo, mahalaga sa akin na makita ang mga dalambuhalang kayot na ito.
04:29Dahil bukod sa pagiging mailap, kakaunti na rin ang kanilang bilang.
04:34Ang dalawang design spot appear tila nag-aagawan sa kanang tiyem.
04:46Sinusuwag ang sungay sa isa't isa.
04:51Matira ang matibay.
04:53Samantala, ang Visayan tarik di Cornville na ito, caught on camp sa pagkain ng prutas.
05:09Pero mas mapapalingon ka sa ganda ng guhit nito sa tuka.
05:25Habang ang rufous-headed hornbill tila sumisilip sa camera.
05:29Sa ganda na mahayop na ito, madalas itong nabibiktima para ibenta.
05:45Sa lupa naman, naaktohang naghahabolan ang ground dwelling birds na negros bleeding heart.
05:56Hirap itong magparami.
05:59Kaya ang makikita sa gubat, mag-asa ang binibigay kinadjustin.
06:07Sa aming pag-iikot sa gubat, may nakita kaming mapakas.
06:14Ang warty pig ito.
06:17Ito po daw, ito yung sinyal na auto warty pig.
06:20Ito yung dalasan na ginabagi yung katawan nila.
06:22Ah, pag nangate sila, no?
06:24Parang ganito, pag nangate yung likod ko.
06:27Pati yung mata niya ba pumipikit kasi nasasarapan.
06:33That's why trees are very important for the wildlife kasi kailangan nilang kamutin yung kanilang katawan.
06:40Susubukan namin unsundan ang mga bakas.
06:45Ito po yung loob na ano?
06:46Yung warty pig na...
06:48Bakit siya binabangaw?
06:50Look at the...
06:51Pati umaga ito, kabisadong kabisado ng mga trackers natin.
06:55Parang kanila lang umaga yan.
06:57Kaninang umaga lang.
06:58Ito po yun o.
07:01Malambot pa nga.
07:02Sa tulong ng camera trap,
07:12nakukunan at mapag-aaralan nila Justin ang pag-ugali ng mga mga kailangan.
07:16Taraan nila ito para pangindihan at may salpa ang populasyon ng Negro Street 5.
07:21Ito ang tinatawag na feeding station.
07:28At yun ito umano itong dayuhin ng Visayan Spotted Deer at Visayan Warty Pig.
07:36Ang kanilang pwesto sa Ainan.
07:38Agawan!
07:42Ang Nagogi sa Ainan.
07:48Ang mga baboy.
07:51May makapal at magaspang na panibo ang Visayan Warty Pig.
08:03Kapansin-pansin rin ang kailangan magkulis na pangin.
08:10Ang lalaking Visayan Warty Pig, maporma.
08:14Dahil ang malamohok style na buhok nito,
08:17tumatayo raw tuwing mating season o panahon ng pagpaparami.
08:23Paraan nila ito para maipakita na dominante sila sa ibang lalaking baboy.
08:28Pero hindi raw lahat ng Visayan Warty Pig ay mailap.
08:34Ibahin nyo raw ito si Anna Kim.
08:37Isa ito sa pinag-aaralan ng mga eksperto.
08:40At kalaunan ay natuto ng makisalamuha sa mga tao.
08:49Good boy! Good boy! Good boy!
08:52Oh, can you show me your belly?
08:55Bakit mo may belly mo?
08:58Uy, yung mata niya wala pa kahaabong.
09:03Slow motion!
09:05Slow motion!
09:07Here's your belly rub, huh?
09:08You like that? You like that little boy?
09:10Dahil nocturnal o mas aktibo sa gabi ang mga Visayan Warty Pig,
09:16naatay namin magdilim bago itiloy ang pagsunod sa mga bakas.
09:22Hanggang sa...
09:25may lumapit sa kubo at tila naghahanap ng pagkain.
09:29Omnivore ang Visayan Warty Pig,
09:34kaya mapadahon o karne ayon itong kainin.
09:43Okay, so...
09:44maging relax na itong binabantay natin.
09:47Umupo na siya doon.
09:49Ang ginawa niya is...
09:51nag-ukay-ukay muna siya gamit yung muso niya.
09:54That's why...
09:55why boars have this long snout
09:57is because they use it to search for food.
10:01And...
10:02ayun o...
10:03became comfortable already
10:05in that position.
10:10Inalaw niya tayo
10:11na i-document siya.
10:14Dati hindi pa kilala itong mga archive na ito, no?
10:17Pero ngayon,
10:18dahil sa mga work
10:20ng mga founding members
10:23nitong nangangalaga
10:25sa Big Five,
10:27eh...
10:28mas lalo natin naiintindihan
10:30dahil sa...
10:31sa patuloy na pag-aaral
10:33ng mga researchers.
10:34Sa lumilit na tahanan
10:36ng buhay ilang,
10:37pwesto at pagkain
10:39ang kilang pinag-aagawan.
10:47At ang pagkakaroon
10:48ng mga hayop
10:49na pinatawang na Big Five
10:50sa isang lugar.
10:51Isang indikasyon
10:53kung gaano kahalaga
10:54ang ating kagubatan.
10:55Sa lugar na ito,
10:56sila ang naghahari.
11:00Bawat kanto,
11:01tila may nakamasin.
11:04Binabantayan ang bawat pagpasok
11:05ng mga hayop
11:06maging ng mga dayo
11:08gaya namin.
11:10Sa kanilang teritoryo,
11:11maaari raw sila pumatake ng kupo
11:13na kupo.
11:14Sa itaas ng mga puno
11:15na may nakamasin.
11:17May nakamasin.
11:19Binabantayan ang bawat pagpasok
11:20ng mga hayop
11:21maging ng mga dayo
11:23gaya namin.
11:25Sa kanilang teritoryo,
11:27maaari raw sila pumatake ng kupo
11:29na kupo.
11:31Sa itaas ng mga puno,
11:40nakapalibot ang grupo
11:42ng mga unggoy.
11:46Lumanambitin
11:47at
11:48pumupwelo.
11:54Tinatansya kung
11:55makakatalot
11:56patawin sa mga bubong.
12:01Kapag may naiwan kang pagkain
12:05sa loob,
12:06sure yan.
12:08Gagawa at gagawa ng paraan
12:10para kuha nila.
12:11Yung mga bahay nila,
12:12nilalagyan nila ng mga
12:14safety precautionary measures.
12:17Pakay nitong mapasok
12:19ang saradong staff house.
12:21Lalo na tuwing hapon,
12:23umaalis sa isla
12:24ang mga empleyado roon.
12:27Kaya ang mga struktura
12:28nakapako.
12:30Pati ang mga bintana
12:32may harap
12:34para siguradong walang unggoy
12:35na makakapasok.
12:38Sa Japanese cemetery,
12:41kampante naman
12:42ang ilang unggoy
12:43sa kanilang pwesto.
12:45Kumakain
12:46at naglalaro.
12:50May panahon din na
12:51nagkakainisan
12:53at nauuwi sa habulan.
12:54Hala, sige,
12:55taklo!
12:56Aabot ng
12:57hikid dalwampung unggoy
12:59ang naninirahan sa pwesto nito.
13:01May ilang unggoy
13:03na ayaw magpadaan.
13:05At kahit nasa isang grupo,
13:08hindi pa rin may iwasan
13:10ang magkabanggaan.
13:11Ang malalaking unggoy
13:12inaamay ang malilit
13:14nitong kauri.
13:15Kaya ang ibang nanay
13:16sinong protektahan
13:17ang kanilang malilit
13:18laban
13:19sa kapwa unggoy.
13:20Mahigit 80 years
13:21since natapos yung gera
13:22dito, no?
13:23At yung corredor,
13:24patuloy na bumabangon.
13:25Pati yung mga
13:26wildlife dito,
13:27kaya dati binisita
13:28para tignan natin
13:29kung kamusa na nga ba
13:30yung mga hayop dito.
13:32At yung corredor,
13:33patuloy na bumabangon.
13:34Pati yung mga
13:35wildlife dito,
13:36kaya dati binisita
13:38para tignan natin
13:39kung kamusa na nga ba
13:40yung mga
13:41hayop dito.
13:42Sa na nga ba
13:43yung mga
13:44hayop dito.
13:45Pero hindi lahat
13:46ng unggoy dito
13:47malaya.
13:48So dami ng unggoy
13:50na nakakita natin
13:51dito na
13:52napangwalala,
13:53may isang unggoy dito
13:54na nakakulong.
13:56Ayon sa tagapangalaga
13:57ng isla,
13:58nahulog daw
13:59ang unggoy
14:00na si Moy Moy
14:01sa puno.
14:02Dinala siya dito
14:03nung isang kasamahan
14:04din namin sa trabaho
14:05galing gubat.
14:06So baby pa lang siya.
14:07May mga
14:08sugat
14:09so inalagaan,
14:10ginamot
14:11hanggang sa
14:12pati
14:13pagbibigay
14:14ng
14:15ano ba yung
14:16milk
14:17sa bote.
14:18Matapos ang halos
14:19anim na buwan,
14:20sinubukan daw nila
14:21itong pakawalan.
14:22Pag pinakawalan siya,
14:23andiyan na naman
14:24siya bumabalik.
14:25Naminsan,
14:26pag may naka-ano sa kanya
14:27ibang mga unggoy,
14:28sinasaktan siya.
14:29Siguro,
14:30ayaw na niyang
14:31umalis dito
14:32sa
14:33nag-alaga
14:34sa kanya.
14:35Ugali umano
14:36ng mga ito
14:37na hindi tumanggap
14:38ng bagong miyembro.
14:39Kaya ang
14:41napahiwalay
14:42noon
14:43na sinuboy
14:44hirap makisama
14:45at makabalik
14:46sa kanilang umgol.
14:47Kung tungkol
14:48naman
14:49sa inalagaang umgol,
14:50maaaring
14:51nilalapira dito
14:52ng other makak sa isla
14:53dahil sa curiosity
14:55or na nito
14:56ay nasa loob
14:57ng ngangong rich
14:58or foraging area.
14:59Niyayari ito
15:00lalo sa mga lugar
15:01kung saan
15:02may provisioning
15:03o may akses
15:04sa pagkain
15:05ang umgoy nila
15:06sa tao.
15:07Kailangan daw munang
15:08magpakilala si
15:09Moimoy
15:10sa kapwa niyang
15:11unggoy
15:12bago matanggap
15:13ng naturang rupo.
15:15Kaya kahit patagal,
15:16hinahayaan muna siyang
15:18napita ng iba pang unggoy
15:20habang nasa kuluhan.
15:23Paraan daw nila ito
15:24para hindi masaktan
15:25at makatay
15:26si Moimoy
15:27ng mga unggoy doon.
15:33Sa isla,
15:34hindi lang mga unggoy
15:35ang nagpaparami.
15:37Pamipamilya rin dito
15:38ang mga asong gala
15:39na may sakit sa bala.
15:41Napansin ko
15:42habang naglilibot kami
15:43dito sa isla,
15:44ang daming aso.
15:45Tapos yung isa-isa
15:46namin tinigyan,
15:47karamihan sa kanila
15:48may sakit sa bala.
15:49Halos lahat ng mga aso rito
15:52ay dinala
15:53at iniwan
15:54sa isla
15:55ng dati nitong amo.
15:58May ilang aso
15:59na hados
16:00walang balayibo
16:01at puno
16:02ng sungat sa katawan.
16:04Hindi mapakali
16:05sa pagkamot
16:06ng bala.
16:09May ilang aso
16:10na pagalagala
16:11sa ilalim ng puno.
16:13Habang ang mga unggoy
16:15malayang naglalambitin
16:16sa mga sanga dito.
16:20Pero pareho
16:21itong nakaabang
16:22sa tirang pagkain
16:23ng mga taong
16:24pumupunta sa isla.
16:28At hanggang
16:29makipag-agawan
16:30para malamnan
16:31ang dyan.
16:33Pero dahil
16:34matalino raw
16:35ang mga unggoy,
16:36umababa lang ito
16:37sa puno
16:38kapag wala na
16:39ang mga aso.
16:40Dahil tsak
16:41na makakaroon
16:42ang abulan
16:43kapag
16:44nagpang-abot
16:45ang dalawang hayo.
16:46Kung hindi natin
16:47namomonitor
16:48ay nagiging bantas
16:49sa wildlife.
16:50Maring madulot ito
16:51ng matinding stress,
16:52injury
16:53o even pagkamatay
16:54ng mga unggoy
16:55lalo na kung siya
16:56ay abunit
16:57o makalat.
16:58May mga panganip
16:59ng disease transmission
17:00mula sa aso
17:02papunta sa mga unggoy
17:03at sa iba pang
17:04wildlife species.
17:06May sakit sa balat
17:07ang mga aso
17:08sa isla
17:09gaya ng galis,
17:10naglalagas na balahibo
17:11at pulgas.
17:12Maka na ipasa ito
17:14sa mga unggoy
17:15kapag nagkaroon
17:16ng interaksyon
17:17sa mga aso.
17:19Hindi tayo ng
17:20oral antiparasites
17:22at saka injectables
17:23for the adults
17:24at the parties
17:25kahit din man lang
17:26makatulong
17:27para dun sa sakit
17:28nila sa balat
17:29at saka dun sa
17:30gulati nila
17:31at saka parasite
17:32sa katawas.
17:33Bukod dito,
17:35dapat mabigyan ng
17:36anti-revis vaccine
17:37ng mga aso sa isla.
17:38Lalo na't maaaring
17:40maipasa sa mga unggoy
17:41ang virus
17:42kapag ito ay
17:43nagkasakupaan
17:44sa kanilang teritoryo.
17:47Ang mga gamot
17:48na binigay
17:49at itinuro ko
17:50sa mga aso,
17:51makakatulong
17:52sa pagpatay
17:53ng mga parasite
17:54sa kanilang katawan.
17:59Para matigil
18:00ang pagkakamot,
18:01pagkasugat
18:02at pagkalagas
18:03ng balahibo nito.
18:05Ito,
18:06ang laki ng tiyan.
18:07Ang laki ng tiyan mo,
18:08baby.
18:09Dito ang hawak,
18:10pati.
18:11Alright.
18:12Kuya,
18:13yung kamay mo,
18:14ilagay mo sa ilalim
18:15na leeg niya.
18:16Dikit mo sa katawan mo.
18:17Huwag kang magalala.
18:22Huwag kang mata.
18:23Treat yan, treat yan.
18:26Ito, madami pulgas.
18:28Nakikita mo yung pulgas niya.
18:29Nakikita mo na
18:30at saka,
18:31nakikita mo lumalabas sa sana.
18:32Yan.
18:33Dikit mo lang.
18:34Dikit mo lang.
18:35Yan.
18:36Kamot-kamot mo dyan dito.
18:37Yan.
18:38Ganyan.
18:39Ganyan lang ha.
18:47Ayon sa Pamunuan ng Tourism,
18:48Infrastructure,
18:49Economic Zone,
18:50Notority o Tiesa.
18:52Pagdating sa pangangalaga
18:54sa isla,
18:55ang Tiesa,
18:56nakikipagtunuan siya
18:57sa LGU,
18:58sa local government
18:59ng Cavita City
19:01and sa DENR
19:02para mapangalagaan
19:04o magkaroon ng
19:05tamang paraan
19:06para hindi
19:07magkaroon ng pasahan
19:08ng sakit
19:09yung sa mga monkeys
19:10and then sa mga dogs
19:11na nandun.
19:12Ang mga buhay ilang
19:16sa isla ng Corridor
19:17ang nangangalaga roon
19:19ngayon.
19:20Kaya nararapat lang
19:21na mabigyan ito
19:22ng proteksyon
19:23para hindi dumami
19:24ang may sakit
19:25na hayop
19:27Maraming salamat
19:28sa panonood ng
19:29Born to be Wild.
19:30Para sa iba pang kwento
19:31tungkol sa ating kalikasan,
19:33mag-subscribe na
19:34sa GMA Public Affairs
19:35YouTube channel.