Be Wild-Wise This Summer (Full Episode) | Born to be Wild - video Dailymotion

GMA Public Affairs

Aired (May 25, 2025): Summer is the perfect time to explore the great outdoors—be it beaches, mountains, or hidden nature trails. But these beautiful destinations are also home to wildlife. How can you explore safely and responsibly? Discover tips on how to protect yourself and the animals while making the most of your adventure.   ‘Born to be Wild’ is GMA Network’s groundbreaking environmental and wildlife show hosted by resident veterinarians Doc Nielsen Donato and Doc Ferds Recio. #BornToBeWild #GMAPublicAffairs #GMANetwork   Watch it every Sunday, 9 AM on GMA  Network. Subscribe to youtube.com/gmapublicaffairs for our full episodes.

Transcript

00:00It's almost impossible to see when it's a box of jellyfish.

00:07I have no idea what to do.

00:10It's a time that I have found a box of jellyfish.

00:13It's a time that's the one who has fallen in the box of jellyfish.

00:17There are some jellyfish that has fallen into the box of jellyfish.

00:20It's one of the biggest jellyfish that we have seen.

00:24Oh my God.

00:26It's a nice jellyfish that we have seen.

00:29If you're in the air, you can't know if you're going to go out or if you're going to go out.

00:35It's a big deal!

00:44Is it hard to get out of the vacation?

00:51It's a lot of time to be careful.

00:55It's a lot of time to be careful.

01:11At the end of the day, everyone has a plan or vacation.

01:18Whether it's a sea or sea or sea,

01:22you need to be careful.

01:25At the sea, it's not seen as it's seen as it's seen.

01:28It's not seen as it's seen as it's seen as it's seen as the sea or sea.

01:32At the sea, it's not seen as it's seen as it's seen as the sea or sea.

01:35At tila nakikisabay sa Agos,

01:38na para bang nagpapahinga.

01:42Kaya bawal daw ang mang-amala

01:44because they died when they had a boxed jellyfish.

01:49In other parts of the Philippines,

01:51there are many incidents caused by the stinging of jellyfish

01:54that can be fatal if we are not careful

01:58or if we are not able to encounter them

02:01and we are not prepared.

02:06In 2018,

02:07it is one of the best destinations in the province of Camarines.

02:13Narating na rin natin sa mga isla dito sa Karamoan

02:16na madalas pinubundahan ng mga bisita.

02:19Sa mababaw na parte ng gagat kung saan naliligo ang mga turista,

02:23may ilang palutang-lutang daw na boxed jellyfish o salabay.

02:28O para sigurado tayo, no?

02:30Naka-full gear tayo.

02:33Nagmasid at naganday kami.

02:36Maya-maya pa,

02:38may nakitang salabay ang isa naming kasama.

02:42Hindi na lang mismo sa may shore, no?

02:45May jellyfish dito.

02:47Hindi basta-basta napapansin ang jellyfish

02:50dahil halos transparent ang itsura nito na parang plastic.

02:54Si Charlene,

02:55kinapita ng galamay ng salabay habang nasa lahon.

02:59Pag gano'n ko po ahon, biglang na siya ng galamay.

03:02O, nakadikit po doon sa lambat.

03:05Sa una po, pag gano'n, pag nakalubog ka sa tubig,

03:08pag bigla kang ahon, dumidikit, pailalim.

03:11O, o, o.

03:12Tapos pag na...

03:13Pero pag hindi ka naman na ano, pag nasa tubig lang,

03:15kaya mong alisin yung galamay.

03:17Okay.

03:18Hindi masyadong masakit.

03:20Halos na maga at nagkaroon ng paltos ang balat ni Charlene.

03:27Ganito rin ang naranasan ni Kyra nang lumangoy sa summer.

03:32Pagdating po namin ng resort,

03:34may mga caution sila doon na maraming salabay o jellyfish.

03:38So doon lang kami sa part na allowed na mag-swimming.

03:43Siguro nakalusot yung salabay.

03:46Doon na yung nangyari na.

03:48Na-shock ako.

03:49Yung talaga parang nakuryente.

03:51Sabi ko, tito, parang ano, parang ang sikit na ng ano po,

03:56ng dibdib ko na parang nahihilo ako, masakit yung ulo ko.

04:00Ayun, sabi ni tita na, pupunta na daw kayo ng malapit na hospital.

04:04So nakakahinga pa ako at that time,

04:07but nawalayin kasi ako ng jalay.

04:12Tinawag na sea wasp o marine stinger ang mga box jellyfish.

04:16Isa ito sa pinakamakamandag na klase ng jellyfish sa buong mundo.

04:23Ang kanilang tentacles, meron itong nematocyst o specialized cell

04:27na ginagamit para mag-inject ng vino sa predator.

04:31Pwedeng mahilo, masuka, at di makahinga ang sino mang madikitan ito.

04:37Percent po natin is yun, kalimitan suka.

04:40Pero sinasabi namin iwash agad ng hindi fresh water, kundi salt water.

04:45Kasi pag fresh water ang iwinash natin, nasa pores yung sting nila,

04:50ang tendency palayo, which is kung palayo papasok sa pores.

04:55Kaya kailangang salt water din para ma-attract sila na lumabas.

04:59Tapos yung hindi makalabas, saka pa natin na-applyan ng vinegar.

05:03May repatasyon mang nakamamatay, hindi naman ito sinasadyang lumikit sa tao.

05:11Sa karagatan, posibleng may mga nila lang na bigla na lang makakasalubong.

05:17Ang mga damwalang labong-labong o jellyfish na abutan naming nakalutang sa Taytay Palawan.

05:26Oh, grand ngayon lang ako.

05:28Raka-amaze.

05:29Kanina, papunta dito, natutuwa na ako.

05:32Uh, ang laki oh. Halos isang palanggana.

05:35Sinubukan kong buhatin ang labong-labong.

05:39Okay. Moon jellyfish.

05:42Wow. Look at this.

05:45Karabi oh.

05:50Mabigat siguro mga limang kilo ito.

05:58Tapos yung diameter niya, siguro mga one foot.

06:02Gumagalaw pa oh.

06:05Ang sting nito, sapat na para makapatay ng kanilang prey tulad ng isna.

06:11Look at this.

06:12Yung mga tentacles nila may anong pabuhay pa yung anong buhay pa itong isda.

06:15Ito, look at this.

06:17Ayan oh.

06:18Ito yung kinakain nila.

06:20But, a lot of them are still here. Trapped.

06:22Buhay pa oh.

06:24Oh.

06:26Ito yung kinakain nila.

06:27Talagang hindi sila makalibroin mo kasi.

06:29Kung sumabit ka dito sa tentacles nila, very slimy.

06:34Napakahirap umalis.

06:37Kapag nasa tubig yan, hindi mo alam kung saan ka lalabas o saan ka pupunta.

06:41Ayon sa mga angisda na si Fernando, ito ang uri ng jellyfish na pwedeng kainin.

06:47Ah, ganitong buwan ma'am. Hanggang ano, hanggang Optobre, pwede siyang harvestin.

06:52Pagdating nun, wala na. Natutunaw na sila sa ulan.

06:56Kailangan maging maingat sa pagkuhan ito.

07:00Dahil kapag naputo ng galamay at natalamsikan sa mata,

07:04maaaring magdulot ito ng paghapdi at paglab.

07:07Meron man tayong mga sea creatures na na-encounter

07:11na kayang mag-release ng kamandag.

07:15Madami na tayong na-encounter at na-document ng ganito mga hayon.

07:25Sa aking pagsisid, may napansin akong nakakugli sa buhangin.

07:32Nakatago ang katawan at tanging mata lang ang nakikita.

07:36Pero nang makaramdam ng butong, lumabas ito sa buhangin.

07:41Ang blue spotted stingray, sinusuyod ang buhangin gamit ang bibig.

07:46Target nitong makuha ang maliliit na hipog.

07:49Pero kailangan niyang maging maingat dahil pwedeng mabulabog ang maliliit na hipog.

07:56Sa oras na malagay sa alangan, may nakahanda siyang sandata.

08:03Ang makamandag na buntot.

08:06Hindi ito magdadalawang isip na ihampas ang buntot sa kanyang kalabad.

08:12Pwedeng lagnatin at mamanhid ang pateng natamaan ng buntot ng stingray.

08:17Kaya sa pagdodokumento namin, kailangan may distansya.

08:24Ang mga nila lang na ito, hindi away ang hanap.

08:28Dahil ang bawat araw sa karagatan, survival of the fittest ang labanan para mabuhay.

08:34Kung pupunta tayo sa isang lugar, alamin natin kung ano yung pwede natin ma-encounter doon.

08:38Meron ba dyan mga pating, may sea urchin, or may mga jellyfish bang nakukuha dyan.

08:43Pangalawa, we can wear protective gears like rash guards kapag lumalanguy tayo.

08:48Hindi man tayo totally mapuprotektahan, but a huge portion of our exposed body will be covered enough.

08:58Kailangan handarin ang mga beaches na ito para sa mga na pinupuntahan lalo na ng mga turista.

09:04Meron din silang first aid na maibigay ko sakaling maganap itong ganitong mga aksidente.

09:12Ngayong taginit, mag-iingat sa mga lugar na pinupuntahan.

09:17Dahil ang ating dinarayo, natural na tirahan ng mga buhay ilang.

09:22Kung para sa atin, dalikado ang madikit sa mga ito.

09:28Sa kanilang mundo, paraan nila ito para maprotektahan ang kanilang sarili.

09:40Sulit na sulit na ba ang bakasyon ngayong tag-init?

09:46May mapasyalan na dapat doble ang pag-iingat.

09:52Lalo na't tahanan din ito ng iba't ibang mga hayop.

10:04Ang sea snake na ito nakapatong sa leeg ng lalaki.

10:09At parang walang takot na hinawa ka ng ahas.

10:13Sa Crocodile Island sa Dasol, Pangasinan.

10:17Nakakilala ko si Nick ang lalaki sa larawan.

10:20That's the crocodile head.

10:22At nakita ko yung may butas.

10:24Yun yung tinatawag na eyes of the crocodile.

10:29Tingnan natin kung gaano kadami yung mga bonded sea crate.

10:33Bungad pa lang, may maliit na ulo tila sumisilip sa batuhan.

10:45Mukhang nagising ito sa kanyang pagtulog.

10:47Ilang saglit pa, unti-unti niyang inilabas ang buong katawan.

10:55Ang laki!

10:56Ang laki!

10:57Isa itong black bonded sea crate o tugasi.

11:07So, here oh.

11:08Nagpapahinga yung bonded sea crate.

11:09Ang size siya medium lang.

11:10Mahihain siya oh.

11:11Hello!

11:12So, nung nakakita ng tao, medyo umiwas-iwas siya.

11:13Ang ganda ng ano nito, ang design ng kuweba na ito.

11:14May mga parang mini-pool sila.

11:16Ang tugasi, palangoy-langoy sa maliit na pool.

11:30Ang tugasi, palangoy-langoy sa maliit na pool.

11:33Mabilis siya pag nasa tubig pero pag nasa lupa, hindi gaano.

11:39Sa ilalim ng dagat, busy naman sa paghanap ng pagkain ang isa pang tugasi.

11:52Kapag busog na, agad itong bungabalik sa batuhan para magpahinga.

11:58Relax mode lang at mahimbing ang tulog.

12:01Samangtala, ang lalaking tugasi na ito, ready na maghanap ng kapareha.

12:12Sa mundo ng mga sea snake, di hamap na mas malaki ang babaeng tugasi kaysa sa mga lalaki.

12:19Kaya naman, mas mahirap silang ligawan.

12:22Sukat na sukat yung pagtulog niya dito.

12:27Hindi ko na ito gagambalahin.

12:29Pero in-examine ko, most of the big ones are the females.

12:35Sabi ni Nick, meron para mas malaki dito.

12:39Kung ime-measure ko yung daliri ko dito, dalawang daliri ang lapad ng katawan niya.

12:46Si Nick, hindi niya raw hinahawakan ang ahas para mag-trending.

12:50Kinagawa niya umano ito para maiwasan na magkasakitan ang ahas at turista na bumisita sa kuweba.

13:00Sa mga turistang bibisita sa mga kuweba, huwag lalapitan ang mga ahas.

13:05Sa sikat na kaibyang tunnel, may grupo na tila nagahari sa kalsada.

13:10Siyesta ang trip na maunggoy rito.

13:23Kung sa bagay, mainit ang panahon at malilim sa gubat.

13:29Nakakarelax ang hangin.

13:33Pero may pampagising ang maunggoy.

13:42Senyales raw ito ng pagbaba nila mula sa kagubatan.

13:46Sa pagsalubong nito sa mga sasakyan, humihinto ang ilang turista para bigyan ito ng pagkain.

13:59Tila nagustuhan ito ng mga unggoy.

14:05Kaya nagtawag pa ng mga kasama.

14:09Sa kabilang kalsada, walang takot sa pagdating ang mga unggoy.

14:30Hindi alintana ang banta na masagasaan sa kanilang pagtawid.

14:40Taong 2023, isang unggoy raw ang nasagasaan dito.

14:45Ang madalas na pagpapakain sa kanila dahilan para bumaba sila sa bundok at malagay sila sa alanganin.

14:56Sa pagbisita sa mga pasyalan, hindi may iwasan na magkita ang tao at hayop.

15:03Nabuta namin ang isang pamilya sa Cavite na may daladalang supot ng tinapay.

15:09Hindi para sa kanila, kundi sa mga unggoy.

15:15Maya-maya pa, isa-isa ng inihagis ang mga tinapay.

15:20Ilang saglit pa, nagsimula ng dumating ang mga unggoy.

15:24Kung magpapatuloy ang ganitong gawain, posibleng magbago ang ugali ng mga hayop at makapanakit ng tao.

15:41Paliwanag ng DNR Cavite, sinusubukan naman daw nilang sabihan ang mga motorista na huwag pakainin ang mga unggoy.

15:49Pero may ilang matigas ang ulo at hindi pinapansin ang mga signage o babala na dati nang nakalagay.

15:57Para makatulong na mapangalagaan ang mga unggoy sa lugar, nagbigay tayo ng dagdag ng mga paskil.

16:04Isang paalala na bawal silang lapitan at pakainin.

16:12Sa sikat na pasyalan sa Palawan, may tagabantay.

16:17Ang warden ng mga isla, ang mga bayawak.

16:22Binabaybay ng malilit na bayawak ang kahabaan ng sabang.

16:41Hanggang sa nakahanap ito ng spot para magbas o magpainit.

16:47Dito nahiga at nagpahinga ang bayawak.

17:03Hindi welcome ang mga invasive o dayuhang gaya ng bubble frog sa lugar na ito.

17:11Agad itong pinuntahan ng bayawak on duty.

17:14Nang biglang...

17:18Meron siyang subosubong palaka.

17:24Isang uri ng palaka na hindi native sa atin.

17:29Kaya ang depensa niya is i-bloat ang sarili niya.

17:34Kaya nahirapan itong bayawak.

17:35Kaya nahirapan itong bayawak.

17:36Kaya nahirapan itong bayawak.

17:37Kaya nahirapan itong bayawak.

17:38Kaya harmad ayari nand.

17:44Kaya baterjidong balaka na hindiastaji...

17:48Kaya haringilaya, kekuhay83 nandagaa THEIRA SITAlкимSILLA ÉYED.

17:53While we were in the eye and in the eye,

18:15we saw our guide.

18:18guide. Isang bayawak ang lumalangoy para tumawid ng ilog. Noong una hindi pa namin nakita na

18:28meron palang nylon na nakaangat tas biglang ito na yung minimension ng isang guide na na-hook siya and

18:36parang I wanna help it eh kasi ang kapal ng nylon at saka yung hook niyan baka nandyan lang sa lalamunan.

18:44So it's very tempting to try to capture it and take out the hook.

18:51Kapag hindi matanggal ang nylon o tali, maaaring niya itong ikamatay.

18:57Kaya nagdesisyon akong lapitan at hulihin ang bayawak para tanggalin ito.

19:02Pero hindi ito magiging madali dahil maraming obstakel sa paligid.

19:08Dahan-dahan ko itong nilapitan.

19:14Pero nang maramdaman niya kami, agad itong tumakbo.

19:18Sa bawat pasyalan na ating pupuntahan,

19:25lagi lang isaalang-alang na maging responsabling turista,

19:30lalo na sa mga buhay ilang.

19:33Huwag itong hahawakan at pakainin

19:37para hindi magambala ang natural nitong gawin.

19:40Maraming salamat sa panunood ng Born to be Wild.

19:44Para sa iba pang kwento tungkol sa ating kalikasan,

19:48mag-subscribe na sa JMA Public Affairs YouTube channel.

Be Wild-Wise This Summer (Full Episode) | Born to be Wild

Category

Transcript

Recommended