00:00Kaya po ba yung pamilyar sa sakit na chronic illness?
00:04O hindi kaya isa na pala kayo sa nakakaranas ng mga sakit na nakapaloob dito?
00:09Ayan ah, nukuho, alam nyo po ba mga ka-RSP
00:11na ang chronic illness ay isa sa mga common na sakit na meron ng ilan sa ating mga kababayan.
00:17Ilan sa mga ito ay katulad na lamang ng diabetes, heart disease, at cancer.
00:22At wala itong pinipili, mapabata man o matanda.
00:25Kaya naman Leslie, tamang-tama ang usapin na ito.
00:28Lalo na't buwan ng nutrisyon ngayon dahil kailangan natin ng healthy diet tips
00:33para sa kaalaman na ating bububunuin sa ating mga bisita ngayong umaga.
00:39Ayan na tayo dyan.
00:40Makasama po natin ang isang chief dietitian mula sa Lung Center of the Philippines
00:46na si Ma'am Cheryl Ann Mabolo.
00:48Good morning and welcome po sa Rise and Shine, Pilipinas.
00:52Morning, Doktora.
00:53Good morning po.
00:55So, Audrey and Leslie at sa mga pares, pinapin, happy nutrition man sa inyo lahat.
01:01Okay, para po sa kalaman ng ating mga tagapanuan, dito sa ating bansa,
01:05ano po ba yung mga kadalasang mga sakit na nakukuha po natin dito?
01:09Saan po ba ito nagmumula o yung sanhin ito?
01:12Itong mga sakit po natin ng chronic diseases, katulad po ito, ay tinatawag din ito na chronic illness nga.
01:21Ito yung mga hindi nakakahawang sakit.
01:23So, most dito po yung mga sakit na matagal o bago mawala, or ito yung mga hindi talaga nawawala.
01:30Or patuloy ang sintomas, or sa paglipas ng panahon, lumalala ito.
01:34So, katulad dito ng mga, yun nga, nabanggit nyo kanina, yung mga diabetes, altapression, yung mga chronic respiratory diseases po natin, at yung mga sakit sa puso.
01:45So, mostly, nakukuha po ito sa ating mga lahi, sa mga kinakain po natin na hindi tama, yung mga lifestyle habit po natin, yung hindi tama oras ng pagtulog, at the same time, yung ating mga hindi aktibo tayong araw-araw po.
02:01Okay, Doc, ano po yung mga posibleng, nabanggit nyo kanina, nasa mga kinakain din natin ito, ano po yung mga posibleng pagkain na pinagmumulan ito, na dapat nating iwasan lahat?
02:16Okay po, so maganda itong katanungan.
02:18So, lalo na ang mga taong may mga chronic illness po, gaya namang may diabetes, may altapression po, at may sakit sa puso.
02:25So, ang maling uri po ng pagkain, isa sa papangunahing dahilan kung bakit po lumalala ang mga ganitong kondisyon.
02:33So, unang-una po, yung pagkain ng mga matataas sa asungkal, at yung mga pagkain na mataas po sa asin, at pagkain po ng mga matatabang pagkain, at mga kolesterol po,
02:46at yung mahilig po pa rin tayong kumain ng mga ultra-processed na mga food po, yung mga instant food din po, at yung mga halit-mari, bawasan na po natin ang paninigarilyo, at pag-inom ng alat.
03:00Ayun, so lahat ng sobra, masama. Sobrang alat, sobrang tamis.
03:05Ay, yung masarap eh.
03:07Ay, naku, bahala ka.
03:08Ayun po na, para sa healthy diet tips, para sa ganitong uri po ng sakit, ano po po yung mga pagkain at prutas na advisable pong kainin nila?
03:20Ito po, malaki ang nagiging epekto po talaga ng pagkain sa kalusugan ng isang may mga chronic illnesses po.
03:27So, kung may mga pagkain kailangan iwasan, meron din po mga pagkain ng mga prutas, at na mainam, at na mararecommended din po namin mga registered nutritionist dietitians.
03:37So, unang-una, yung ating pong gulay na mayaman po ito sa fiber at mga antioxidant.
03:43Ito yung mga palaya, malunggay, talbos ng kamote po, brocoli, cauliflower, mga okra, at pagkain po ng mga whole grain po na matataas din po sa fiber.
03:54So, nakakatulong po ito sa pagbaba ng ating asupan sa dugo o pagtaas ng mga kolesterol, at mga pagkain po ng mga protina, pero po mababa sa taba.
04:04Ibig sabihin, ito po yung mga isda na mataas sa omega-3 fatty acid po, at the same time po, yung mga tokwa, yung manok po, yung wala po siyang balat, at at the same time, yung itlog in moderation naman.
04:16So, pagdating naman po sa prutas, yung mga low glycemic index po, na para hindi kumabiglang tapas ang asupan sa dugo.
04:24Yung mga peras, mga mansanas, so mga papaya, at mga saling po, at mga abukado po ngayon.
04:31So, again, huwag po malagi po iinom. Mas maganda po kinakain ng buo ang prutas kesa po kung iinom tayo ng juice.
04:42May efekto rin po ba yung hindi nakakakumpleto ng tulog o pahinga?
04:47Opo, kasi po, una-una po, dahil nga po ang ating gut po, ang ating gastrointestinal truck ay konektado po sa ating brain po.
04:59So, ang ibig sabihin po niyan, so pagkulang po tayo ng tulog, ang nangyayari po niyan, kinabukasan, mas kumakain po tayo ng mga high-end calories.
05:09So, mas may chance po tayo tataba po.
05:12Hmm, ano-ano po ba yung mga maibabahagi niyo po sa ating manonood natin, no, na may mga ganitong sakit?
05:19Ano yung mga medikasyon o supplements na kailangan po nilang i-take?
05:24So, again, sa tamang pagkain at gabay bilang isang registered nutritional station po.
05:32Ito po yung sikat na sikat, kumain po tayo ng grow and grow foods po.
05:37So, yung mga whole grain, yung mga lean protein po, yung mga isda, and grow foods po yung ating pagkain ng frutas at gulay.
05:45So, again, iwasan po natin ng tatlong S, sobrang alat, sobrang asukal, at sobrang tabako.
05:52At uminom po tayo ng sapat na tubig ng 8 hanggang 10 baso po, araw-araw.
05:58At kumain po tayo ng tamang oras.
06:02At hanggat maaari po, magbawas po tayo ng ating timbang.
06:06At wag po tayo mag-yo-yo diet po.
06:09At maging aktibo, at least 30 to 45 minutes po ang ating eresisyo.
06:14At hanggat maaari po, bawasan, iwasan ang mga basis, ang paninigarilyo, at pag-inom ng alat.
06:21Ano ko, pasok pala sa tatlong S yung ano, yung mga paborito ng Pinoy.
06:25Oo, kasi mga Pinoy gusto talaga malasay yung mga pagkain.
06:28Matamis at maalat. Yan ang mga gusto ng mga Pinoy.
06:31Ayan, bilang panghuli, ano po ang inyong mensahe sa ating publiko para makaiwas po sa mga naturang sakit?
06:39Bali po, lagi pong tandaan, ang chronic illness po ay hindi katapusan po ng mundo.
06:45Hindi isang kaalaala na dapat natin alagaan ng ating katawan araw-araw.
06:50So, madali po mabuhay na ang kondisyon tulad ng diabetes, high blood po, sakit sa puso o may problema po sa kidney.
06:59Una-una po, maaaring makontrol ang karamdaman ito sa pamamigitan po ng tamang pagkain,
07:05regular na eresisyo, sapat na paghingap, pag-rest po natin, disiplina sa pag-inom ng gamot,
07:12maliit na pagbabago na pang-araw-araw na buhay, gaya ng pagbawas ng pagkain sa matamis,
07:18maalat, mamantika, paglalakad ng 30 to 45 minutes po,
07:23at pagkain ng mataas po sa fiber, sa mga gulay natin, mga putas.
07:28Anggat-mari po, kami po mga registered nutritionist nutrition,
07:32e andito po para handang gumabay sa inyo tungo sa mansog na buhay,
07:36at iwasan ko ang set for the future.
07:40Maraming maraming salamat po sa inyong pagbisita dito sa RSP,
07:43naway ang ating mga manonood,
07:45at mga nandito sa studio ay maraming natutuhan,
