00:00Giữa những vùng đất ngập nước mênh mông của Việt Nam, nơi bùn non pha cùng dễ cỏ, nơi lau lách đan sen cùng gió, có một loài chim sống lặng lẽ, ẩn mình giữa thiên nhiên như một chiếc bóng.
00:11Chúng không bay cao, không hót vang trời như chim trời cá nước thường thấy. Chúng sống sát mặt đất, bước nhanh và khôn ngoan qua từng lớp bùn non, từng gốc lúa nước.
00:20Người dân gọi chúng bằng nhiều cái tên dân giã, trăng mịch, tăng hăng, còn các nhà khoa học gọi chúng là gà nước vằn, hay theo danh pháp quốc tế Galilus phaiatus, một trong những loài chim sống bí ẩn nhất của hệ sinh thái đầm lầy Đông Nam Á.
00:35Từ vùng đồng bằng sông Cửu Long đến các cánh đồng lúa ở miền Bắc, từ rừng ngập nước tràm chim, u minh, đến các vạt rừng lau ven biển Cà Mau, chúng xuất hiện như một phần rất đối quen thuộc mà hiếm ai từng nhìn thấy rõ.
00:48Bởi gà nước vằn không ưa ánh sáng ba ngày, chúng sống âm thầm, tránh xa những khoảng trống, chúng bước đi nhẹ như cỏ lay, le lỏi qua những bụi rậm rạp, và chỉ lộ diện vào lúc bình minh vừa ló hay khi hoàng hôn bắt đầu buông xuống mặt nước.
01:01Bộ lông của chúng là một tuyệt tác ngụy trang mà thiên nhiên ban tặng, phần bụng và sườn là những đường sọc đen trắng như vân gỗ, ngực phủ màu xám trì, lừng nâu sẫm như đất bùn.
01:11Mắt sắc, mỏ dài, chân xám, tất cả khiến chúng hòa tan hoàn hảo vào không gian lau sậy, cỏ rậm, đâm lây, dáng chim thanh mảnh, vừa có nét cứng cáp của loài chim sinh tồn nơi bùn nước, vừa có dáng vẻ mềm mại, bí ẩn như một kẻ ru mục không tên.
01:26Chúng ít khi bay, chỉ lau đi bằng hai chân nhanh nhẹn và phản xạ tuyệt vời, hoát ẩn hoát hiện giữa lau lách như làn khói tan giữa sương chiều.
01:34Trong những ruộng lúa vừa gạt, trên bãi bùn lầy còn im dấu chân xếu, chúng lần tìm từng con sâu, con dế, con cua nhỏ.
01:41Dưới ánh nắng nhạt, có thể thấy chiếc mỏ dài cúi xuống vạch đất, bới rêu, khều nhẹ lớp lá mục, moi lên những con mồi bé nhỏ đang trú ẩn.
01:48Thức ăn của gà nước vằn rất đa dạng, từ côn trùng, dung đất, ốc sên, đến cá con, nòng nọc, thậm chí cả cỏ non và hạt giống.
01:56Chúng là một mắt xích quan trọng trong chuỗi thức ăn của hệ sinh thái ngập nước, vừa là kẻ sắt mồi, vừa là con mồi tiềm năng cho rắn, diều hâu và mèo rừng.
02:06Vào mùa mưa, khi đồng đất no nước, cây cối xinh xôi, gà nước vằn bước vào mùa sinh sản.
02:12Chúng chọn những chỗ khuất gió, nơi gốc cây đổ hay mét bãi lau để làm tổ.
02:16Tổ làm bằng cỏ khô, lá mục, xếp đan sen với sự tỉ mỉ đáng kinh ngạc.
02:21Chim mái đẻ từ 4 đến 6 trứng, màu trắng ngà hoặc hơi vàng nhạt, trong một thế giới đầy hiểm nguy.
02:27Cả chim trống và chim mái cùng nhau ấp trứng, bảo vệ tổ, chống lại rắn, chuột và cả thời tiết khắc nghiệt.
02:33Chim non nở ra rất sớm biết đi, chỉ vài giờ sau khi trào đời đã có thể bước theo bố mẹ.
02:38Lội qua bùn, chui vào cỏ, học cách sinh tồn trong thế giới không có chỗ cho sự yêu đuối.
02:43Nếu ban đêm bạn lắng tai giữa đồng không mong quảnh, có thể sẽ nghe tiếng kêu tẳng hăng vang lên đơn độc giữa bong tối.
02:49Âm thanh ấy, nhiều người gọi là kỳ dị, dờn dợn, thật ra là tiếng gọi lãnh thổ của gà nước văn.
02:55Một bản nhạc hoang dã giữa đầm lầy mà ít ai còn nhận ra.
02:59Kiện này, gà nước văn vẫn được xếp vào nhóm ít lo ngại theo thang đánh giá của Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên.
03:04Nhưng điều đó không có nghĩa chúng đang an toàn.
03:07Sự biến mất của những cánh đồng nước, đâm lầy, rừng ngập mặn, sự thu hẹp của vùng sinh cảnh ẩm ướt do đô thị hóa,
03:13cánh tác hóa học và ô nhiễm nguồn nước đã âm thầm đầy loài chim này lùi dần vào bóng tối.
03:19Ở một vài nơi, chúng còn bị săn bắt để làm cảnh, làm thức ăn hoặc đơn giản chỉ vì tò mò.
03:25Nếu không được bảo vệ đúng cách, gà nước văn có thể biến mất trước khi nhiều người kịp biết đến sự tồn tại của chúng.
03:30Chúng không phải là biểu tượng của tự do như đại bàng, không rực rỡ như chim thiên đường.
03:36Không sải cánh giữa trời cao hay cất tiếng hót vang núi rừng, nhưng gà nước văn lại mang vẻ đẹp thầm lặng.
03:41Một phần linh hồn của vùng đất ngập nước, nơi sự sống sinh sôi từ bùn đen và ánh nắng cuối ngày.
03:47Hãy lắng nghe tiếng tăng hăng nơi xa xăm ấy, và nhớ rằng giữa bùn lầy, lau sậy và dễ cỏ.
03:53Hiện nhiên vẫn thì thầm những điều kỳ diệu, qua dáng đi nhanh thoan thoát của một loài chim không tên trong lòng người.
03:58Nhưng không thể thiếu trong trái tim của tự nhiên.
