Maleo (Macrocephalon maleo) là loài chim đặc hữu của đảo Sulawesi, Indonesia, nổi bật với hành vi sinh sản kỳ lạ: đẻ trứng trong hố cát sâu rồi phó mặc cho thiên nhiên ấp nở. Không ấp trứng, không nuôi con, maleo dựa vào nhiệt từ mặt trời và lòng đất để duy trì sự sống cho thế hệ sau. Trứng chúng to gấp năm lần trứng gà, được chôn sâu 50–100 cm để tránh thú săn mồi, song vẫn đối mặt với hiểm họa từ kỳ đà, rắn, chuột và con người khai thác trứng. Chim non tự lập hoàn toàn khi nở, tự đào thoát khỏi lòng đất và bay đi mà không gặp cha mẹ lần nào. Với vòng đời khoảng 10–23 năm, loài chim này đang đứng trước nguy cơ tuyệt chủng, là minh chứng sống động cho sự mong manh và kỳ vĩ của tiến trình sinh tồn nơi hoang dã.
00:01Giữa rừng xanh và bãi cát bỏng rát của đảo Sulawesi, Indonesia, có một loài chim đã khiến cả thế giới khoa học phải ngạc nhiên và cúi đầu thán phục, đó là maleo, một sinh linh mang góc dáng của loài gà nhưng hành vi lại vượt xa trí tưởng tượng.
00:15Loài chim này không tự ấp trứng như hàng triệu loài chim khác trên trái đất, mà trao toàn bộ sinh mệnh của thế hệ tương lai cho lòng đất nóng ẩm, nơi ánh mặt trời thiêu đốt từng thơ cát.
00:24Chính lối sinh sản phi thường ấy đã biến maleo trở thành một trong những loài chim kỳ lạ, quý hiếm và dễ tổn thương nhất hành tinh.
00:35Maleo là một loài chim đặc thữ chỉ xuất hiện tại đảo Sulawesi và một vài đảo nhỏ lân cận thuộc Indonesia.
00:42Không nơi nào khác trên thế giới có sự hiện diện của loài chim kỳ lạ này khiến sự tồn tại của chúng trở nên mong manh và quý giá hơn bao giờ hết.
00:49Maleo sinh sống chủ yếu trong các khu rừng nhiệt đới ẩm, nơi có tán cây rậm rạp, khí hậu nóng ẩm và hệ sinh thái đa dạng.
00:57Tuy nhiên, chúng không sống sâu trong rừng mà thường trú ngụ gần các bãi cát trống trải, bãi biển nhiều nắng hoặc những khu vực có hoạt động điện nhiệt như suối nước nóng và mạch phun ngầm.
01:06Sự gần gũi với những vùng đất đặc biệt này không phải ngẫu nhiên, bởi đó chính là điều kiện sống còn cho tập tính sinh sản độc nhất vô nhị của loài.
01:14Ấp trứng nhờ nhiệt tự nhiên từ mặt trời và lòng đất, chỉ riêng đảo Sulawesi với địa chất đặc thù và khí hậu cận xích đạo mới có thể cung cấp đầy đủ các yếu tố này.
01:23Điều đó khiến hành trình tồn tại của Maleo không chỉ gắn liền với môi trường tự nhiên mà còn lệ thuộc tuyệt đối vào sự toàn vẹn của hệ sinh thái nơi đây.
01:32Bất kỳ sự biến mất nào của rừng, bãi cát hoặc suối địa nhiệt cũng đồng nghĩa với việc Maleo sẽ mất đi cơ hội tồn tại.
01:38Maleo là loài ăn tạp thiên về thực vật, chủ yếu kiếm ăn trong tầng rừng thấp.
01:44Chúng ăn trái cây rụng, hạt, các loại quả mềm, côn trùng nhỏ và ấu trùng, cấu tạo màu khỏe giúp chúng dễ dàng mổ tách vỏ hạt cứng.
01:51Còn đôi chân khỏe khoắn không chỉ phục vụ cho việc đào tổ mà còn hữu ích trong việc bới đất tìm sâu bọ và côn trùng.
01:57Trong tự nhiên, Maleo thường kiếm ăn vào sáng sớm hoặc chiều muộn, thời điểm ánh nắng không quá gai gắt và kẻ thù ít xuất hiện.
02:04Mọi hoạt động của Maleo, từ sinh sống, kiếm ăn cho đến sinh sản, đều gắn chặt với một vòng sinh thái khắt khe nhưng hài hòa,
02:11nơi mỗi biến động nhỏ đều có thể gây ra hệ quả nghiêm trọng.
02:15Và chính sự chuyên biệt ấy đã biến loài chim này thành một biểu tượng sinh học độc nhất, không thể thay thế trong lòng hệ sinh thái đảo Sulawesi.
02:22Chim Maleo trưởng thành mang trong mình vẻ đẹp vừa thanh thoát, vừa hoang dã đến lạm kỷ.
02:27Chúng có chiều dài cơ thể trung bình từ 55-60cm, nặng khoảng 1,2-1,5kg, kích thước tương đương với một con gà mái,
02:36nhưng dáng hình lại toát lên sự vững trái, sắc xảo và cao quý.
02:40Bộ lồng của Maleo là sự phối hợp đầy ấn tượng giữa 3 gam màu, lưng và cánh đen tuyển như nhung, bụng trắng sáng,
02:46và ngực hồng phớt dịu nhẹ như một nét chầm phá bất ngờ giữa sắc rừng.
02:50Đặc biệt nổi bật là một khối màu đen nhô cao trên đỉnh đầu, trông như một vương miệng nhỏ,
02:55biểu tượng của uy quyền và cảnh giác giữa thế giới hoang dã.
02:58Gương mặt của Maleo không phủ lông mà chưa trụi, đôi mắt to đen, tạo nên ánh nhìn sắc bén và đầy cảnh giác,
03:04như thế luôn sẵn sàng đối mặt với mọi mối hiểm nguy.
03:07Chúng bước đi trên đôi chân chắc khỏe, dáng đi vững vàng, đầu ngừng cao,
03:11mang khí chất của một vị khách cổ xưa của rừng già, vừa thầm lặng vừa hiên ngang.
03:15Vẻ ngoài ấy không chỉ để phô bày sắc đẹp tự nhiên, mà còn là kết quả của hàng triệu năm tiến hóa,
03:21nơi từng chi tiết, từ màu đầu đến màu lông, đều phục vụ cho sinh tồn, ngụy trang và sinh sản.
03:27Maleo không đơn thuần là một loài chim,
03:29chúng là một biểu tượng sống động của sự thích nghi và trường tồn giữa thiên nhiên, nhiệt đới khắc nghiệt.
03:34Vào mùa sinh sản, chim Maleo rời khỏi tán rừng mát mẻ,
03:41cặp đôi hướng về những bãi cát trắng rực nắng hoặc những vùng đất gần suối nước nóng,
03:46nơi lòng đất phả lên thứ hơi nóng âm ỉ, thầm lặng mà cần thiết, không phải nơi nào cũng được chọn.
03:52Khu vực sinh sản lý tưởng phải hội đủ 3 yếu tố khắt khe, ánh nắng trực tiếp từ mặt trời,
03:56nền đất tơi xốp dễ đào và nhiệt độ ổn định quanh năm đủ để ủ một mầm sống non nớt thành hình.
04:02Đây là hành trình chọn nơi gửi gắm sinh mạng, không chỉ là tập tính bản năng,
04:06mà là một bản lĩnh di truyền có từ hàng triệu năm tiến hóa.
04:10Sau khi xác định được địa điểm, cả hai chim trống và mái bắt đầu nghi thức thiêng liêng, đào tổ trên cát.
04:15Cả hai thay phiên nhau dùng đôi chân khỏe khoắn bới sâu xuống lòng đất,
04:19tạo nên một hồ trứng có độ sâu trung bình từ 50 đến 100cm.
04:23Độ sâu ấy không phải ngẫu nhiên, nó là danh giới sinh tử giữa trứng và các loài săn mồi.
04:28Khi hố đủ sâu và ổn định nhiệt độ, chim mái đẻ xuống mỗi lần một quả trứng duy nhất,
04:33rồi tiếp tục quay về rừng và chỉ trở lại sau vài ngày để đẻ thêm một quả khác.
04:37Mỗi mùa sinh sản, một chim mái có thể đẻ khoảng 8 đến 12 quả.
04:41Mỗi quả đều được đặt cẩn thận vào lòng đất, như thế đó là báu vật duy nhất trên đời.
04:46Trước khi lấp hố, maleo không chỉ đơn giản đắp cát lại, chúng lót xuống tổ một lớp vật liệu hữu cơ mục nát là lá cây, dễ khô, cành gáy.
04:54Những thứ rác rừng ấy tạo nên quá trình phân hủy sinh nhiệt, giữ ổn định nhiệt độ ấp trứng, nhất là vào những ngày mưa âm u hoặc đêm lạnh.
05:01Sau khi hoàn tất, chim mẹ lấp cẩn thận lấp cát dày, dẫm chặt và ngụy trang bằng cành lá, rồi âm thầm rút lui vào rừng, không bao giờ quay lại.
05:09Từ giây phút ấy, sự sống non nớt bên dưới là một canh bạc giữa thiên nhiên và số phận. Thế nhưng, thiên nhiên không dịu dàng với những kẻ bất cẩn.
05:18Những tổ chim đào quá cạn, che phủ qua loa hoặc lỗ liễu, chỉ sau vài giờ có thể trở thành miếng mồi ngon cho kỳ đà, rắn, chuột và chó hoang.
05:26Chúng đánh hơi rất giỏi và có thể bới tung từng lớp cát để tìm trứng. Nhưng hiểm họa không chỉ đến từ hoang dã.
05:32Con người, với những bước chân âm thầm và dụng cụ đầy đủ, còn là kẻ săn trứng đáng sợ nhất của loài chim này.
05:38Trứng maleo, to gấp 5 lần trứng gà, mang vị béo và giá trị cao trên thị trường đen, đã trở thành mục tiêu khai thác bất chấp lệnh cấm.
05:46Có những khu vực, 90% số trứng đã bị lấy đi trước khi kịp nở. Một con số đau lòng cho một loài chim đã dốc cạn sức lực để sinh sôi.
05:55Nhưng điều kỳ diệu vẫn xảy ra, khi những quả trứng còn sót lại vượt qua 60-85 ngày ấp trong lòng đất,
06:01người lớn bào thai bằng nguồn dưỡng chất dồi dào được tích chữ trong trứng khổng lồ ấy.
06:06Đến một ngày, khi bản năng cất tiếng gọi, chim con tự phá vỏ, dùng móng vuốt nhỏ xíu mà sắc bén để bươi từng lớp cát dày phủ kín phía trên.
06:14Cuộc vượt thoát khỏi lòng đất này có thể kéo dài hàng giờ, thậm chí cả ngày trời.
06:18Không một lời gọi mẹ, không có ai đợi ở phía trên, chỉ có ánh mắt trời trói trang và tiếng gió biển làm chứng cho sự ra đời của một sinh linh độc lập.
06:27Khi lớp đất cuối cùng hé mở, chim con lao gọt ra, đôi cánh non còn ướt nhưng đã đủ khỏe để bay thẳng về phía rừng rậm.
06:33Chúng không học cách săn mồi, cũng không cần được dạy tránh kẻ thù.
06:37Mọi bản năng sinh tồn đều được lập trình hoàn hảo từ trong chứng.
06:41Chỉ trong vòng vài giờ sau khi trào đời, một cá thể non đã có thể chạy, bay, né tránh và tìm nơi ẩn náu.
06:47Đó là điều mà rất ít loài chim trên thế giới có thể làm được.
06:50Sự ra đời của một chim maleocon là kết tinh của hàng loạt điều kiện khắc nghiệt, sự lựa chọn khéo léo, hành vi lập đi lập lại suốt hàng ngàn năm tiến hóa và một niềm tin tuyệt đối vào thiên nhiên.
07:02Nhưng chính chuỗi hành vi sinh sản đặc biệt ấy lại khiến loài chim này trở nên mong manh hơn bao giờ hết, dễ bị tổn thương bởi bất cứ biến động nhỏ nào trong môi trường.
07:10Và nếu con người không sớm thay đổi nhận thức, rất có thể những bái cát chảy nắng kia sẽ vĩnh viễn im lặng, không còn vang lên nhịp đập âm thầm của những sinh linh nhỏ bé đang đào đất để bước ra đời.
07:23Maleo hiện đang được xếp vào danh sách nguy cấp theo Tổ chức Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế.
07:28Nạn phá rừng, xâm lấn đất sinh sản và nạn khai thác trứng quá mức đã khiến quần thể loài này suy giảm nghiêm trọng trong vài thập kỷ qua.
07:35Một số chương trình bảo tồn đã được triển khai, bao gồm khu bảo tồn đẻ trứng, di rời trứng vào vườn ấp an toàn và giáo dục cộng đồng địa phương.
07:43Tuy nhiên, công cuộc bảo vệ Maleo không dễ dàng khi mà vòng đời sinh sản của chúng quá đặc thù và nhạy cảm với thay đổi môi trường.
07:50Trong tự nhiên, chim Maleo có thể sống trung bình từ 10 đến 15 năm, tuy nhiên trong điều kiện lý tưởng hoặc được bảo tồn tốt.
07:58Một số cá thể đã được ghi nhận sống tới 20 đến 23 năm.
08:01Một con số đáng kể với một loài chim có vòng đời sinh sản chậm và tỷ lệ sống sót thấp như vậy.
08:07Nhưng điều quý giá nhất không chỉ nằm ở tuổi thọ, mà ở chính cách loài chim này sống, trao trọn sinh mạng cho thiên nhiên, đặt niềm tin vào cát nóng, nắng trời và bản năng hoang dã.
08:17Maleo không chăm con, nhưng tin con sẽ biết bay, không ấp trứng, nhưng đặt từng quả trứng vào lòng đất như gửi gắm một thông điệp thiêng liêng về sự sống.
08:25Chúng ta có thể học được gì từ loài chim ấy, rằng trong vũ trụ bao la này có những sinh linh sống bằng sự tin tưởng tuyệt đối vào tự nhiên.
08:34Và nếu chúng ta không kịp thời bảo vệ Maleo, sẽ đến một ngày, những bãi cát ấy sẽ chỉ còn là ký ức, và lời ru ấm nóng của mặt trời sẽ không còn nơi để ngân vang.
