- 24.05.2025
Kategori
🛠️
Yaşam tarzıDöküm
00:00KADİM UYGARLIKLAR
00:09Ya kadim uygarlıklar aslında hiç susmadıysa?
00:12Belki de sadece doğru teknolojinin onları dinlemesini bekliyorlar.
00:16Yapay zeka ve züvün küllerinden kalan parşomenleri okumaktan,
00:20Mısır hierogliflerinden bile eski olan Tuna yazısının gizemli sembollerini çözümlemeye kadar
00:26bir zamanlar sonsuza dek kaybolduğu sanılan sırları gün ışığına çıkarıyor.
00:30Kemiğe işlenmiş, parşomenlerin akledilmiş ve yüzyıllarca sessizliğe bürünmüş bu mesajlar,
00:36yapay zeka onlara ses verene kadar bekledi.
00:39İşte yapay zekanın kayıp dillerin gizemlerini çözdüğü ve karanlıkta kalmış sırları aydınlattığı keşif.
00:45Tuna yazısının gizemi
00:47Tuna yazısını hiç duydunuz mu?
00:49Duymadınız mı?
00:50Endişelenmeyin, çoğu insan duymamıştır.
00:52Peki ya size bunun dünyadaki en eski yazılı dil olabileceğini söylesem?
00:56Bir yapay zeka bu kadim bilmeceyi kısmen çözmeyi başardı bile.
01:00Mısırlılar hierogliflerini taşlara kazımadan,
01:03Sümerler çivi yazısını geliştirmeden çok önce antik tabletlere nakledilmiş sembollerden bahsediyoruz.
01:10Bu esrarengiz işaretler Tuna Nehri Havzasında,
01:13bugünkü Sırbistan, Bulgaristan ve Romanya topraklarında keşfedildi.
01:17Mesele şu ki kimse bunların anlamını tam olarak çözemedi.
01:21Tarihçiler on yıllarca bunların gerçek bir yazı sistemi mi,
01:24yoksa sadece süsleme amaçlı desenler mi olduğunu tartıştı durdu.
01:29İşte tam bu noktada yapay zeka devreye girdi.
01:32Araştırmacılar bu kadim kodları gelişmiş örüntü tanıma algoritmalarına verdiklerinde
01:37birden her şey anlam kazanmaya başladı.
01:39Bu şekiller, tekrarlar ve düzenlemeler rastgele değildi.
01:43Semboller belirli bir yapıyı, bir söz dizimini takip ediyordu.
01:47Yapay zeka, tesadüf olamayacak kadar karmaşık desenler ortaya çıkardı.
01:51Tam çeviri henüz elimizde olmasa da bir şey kesin.
01:54Bu gerçek bir yazı sistemiydi.
01:56Ve bildiğimizden binlerce yıl daha eski olabilir.
01:59Dünyanın geri kalanı henüz tarımı keşfetmeye çalışırken
02:02bu şifreli işaretleri taşlara kazıyan insanlar kimlerdi?
02:06Bu sembollerde hangi sırlar saklı?
02:08Ritüeller mi?
02:09Uyarılar mı?
02:10Kaybolmuş bilgiler mi?
02:12En çarpıcı olan şey şu,
02:14bu kişi faniden ortaya çıktı.
02:16Sessizliğe gömülmüş bir uygarlık,
02:18çizgili taşlarla bize seslendi adeta
02:21ve yapay zeka sayesinde nihayet onu duyabiliriz.
02:24Bir dahaki sefere biri,
02:25yazı Mezopotamya'da doğdu dediğinde şunu hatırlayın,
02:28Tuna Nehri kıyısındaki insanlar,
02:30belki de onlardan önce davrandı ve arkalarında yapay zekanın çözmeye başladığı bir şifre bıraktı.
02:36Babil'in Kayıp Sesleri
02:38Babil, efsanelerin, tanrıların ve kudretli kralların diyarı.
02:42Ya en etkileyici hikayelerinin bazıları bugüne kadar tam olarak anlatılmamışsa?
02:47Parça parça ve eksik kadim Babil metinleri,
02:50günümüzde yapay zeka teknolojisi sayesinde yeniden bütünlüğüne kavuşuyor.
02:54Sonuçlarsa gerçekten hayret verici.
02:56Bilim insanları,
02:57insanlık tarihinin en eski dillerinden biri olan akatça yazıtların,
03:02eksik bölümlerini tamamlamak için tekrarlayan sinir ağlarını kullanıyor.
03:06Bu tabletler binlerce yıl boyunca çatlamış, aşınmış veya parçaları kaybolmuş haldeydi.
03:11Şimdi ise binlerce satır metin üzerinde eğitilen derin öğrenme modelleri sayesinde
03:16yapay zeka eksik kısımlarda ne yazması gerektiğini şaşırtıcı bir doğrulukla tahmin edebiliyor.
03:22Destanlardan hukuk metinlerine ve mistik kehanetlere kadar uzanan bu yazılar,
03:27bir zamanlar tarih içinde kaybolduğu düşünülen bu bilgiler,
03:31şimdi yeniden gün yüzüne çıkarılıyor.
03:33İşte tam bu noktada durum gerçekten ilginçleşiyor.
03:37Restore edilen bazı satırlar tufan öncesi efsanelere,
03:40yasaklanmış ritüellere ve antik toplumların gökyüzünden gönderildiğine inandıkları kozmik olaylara işaret ediyor.
03:47Bu anlatılar ister efsane, ister gerçek anılar olsun.
03:50Zaman içinde hiç kimsenin tahmin edemeyeceği şekillerde yankılanıyor.
03:55Bu çalışma sadece eski öyküleri düzeltmekle kalmıyor.
03:58Aynı zamanda bildiklerimizi yeniden yazıyor.
04:01Geçmiş bize yeniden sesleniyor ve görünen o ki,
04:04Babil'in bize anlatmak istediği daha çok şey var.
04:07Her halükarda yapay zeka, uygarlığın beşiğindeki kadim sırları açığa çıkarıyor
04:12ve bu heyecan verici yolculuk daha yeni başlıyor.
04:15Gizem Parşömenleri
04:17Ölü Deniz Parşömenleri on yıllar boyunca derin bir gizemle çevrelenmişti.
04:21Bu kadim yazıtları kim, niçin yazmıştı?
04:24Artık yapay zeka teknolojisi sayesinde nihayet bazı cevaplara ulaştık ama yanıtlar hiç kimsenin beklediği gibi değil.
04:32Bu çığır açıcı keşfin merkezinde Kumran mağaralarında bulunmuş
04:36en eksiksiz ve ünlü metinlerden biri olan Büyük İşa Yapar Şömeni yer alıyor.
04:41Bilim insanları uzun yıllar boyunca bu metnin tek bir hatta tarafından yazıldığını düşünmüşlerdi.
04:46Ancak yapay zekanın ortaya koyduğu gerçek bambaşkaydı.
04:50Araştırmacılar, olağanüstü ayrıntılı ürüntü tanıma teknolojisini kullanarak
04:54el yazısındaki en küçük kalem darbelerini ve kıvrımları,
04:58insan gözünün fark edemeyeceği incelikteki detayları analiz eden bir model geliştirdiler.
05:03Sonuç şaşırtıcıydı.
05:05En az iki farklı katibin aynı parşömen üzerinde çalıştığı kesinleşti.
05:09Bu bulgu tüm dengeleri değiştirdi.
05:12Peki bu neden bu kadar önemli?
05:14Çünkü bu antik metinlerin nasıl oluşturulduğuna dair bildiğimizi sandığımız
05:18her şeyi baştan sona yeniden değerlendirmemizi gerektiriyor.
05:22Organize hattat ekiplerini,
05:23ortak çalışma alanlarını ve belki de çölde gizlenmiş,
05:27tam donanımlı bir tomar yazım atölyesini düşündürüyor.
05:30Daha da etkileyici olan yapay zekanın yazı stilindeki duygu durumu.
05:34Amaç veya baskı altında çalışmayı yansıtan ince değişimleri tespit edebilmesi.
05:39Bu yazarlar acaba bizden bir şeyler mi gizliyordu?
05:42Ya da dikkat çekmeden gizli bilgileri aktarıyor olabilirler miydi?
05:46Bunlar sadece dini metinler değil,
05:49aynı zamanda hayatta kalma rehberleri,
05:51şifrelenmiş felsefi düşünceler ve belki de tehlikeli dönemlerde yazılmış gizli protesto metinleriydi.
05:57Yapay zeka her parşömeni analiz ettikçe bu büyük bilmecenin daha fazla parçası bir araya geliyor.
06:04Eğer bu kadar şeyi sadece parşömen üzerindeki mürekkepten anlayabiliyorsa,
06:08bundan sonra başka neleri açığa çıkaracağını siz düşünün.
06:11Ölü Deniz yüzyıllardır sessizliğini koruyordu,
06:14ama artık parşömenler konuşuyor ve biz de nihayet onları dinliyoruz.
06:19Ateş parşömenleri.
06:21Alevler içinde yanıp küle döndü ve yaklaşık 2000 yıl boyunca unutuldu.
06:25Kulağa bir hikayenin sonu gibi geliyor değil mi?
06:28Artık değil.
06:29Herkül ve Neum'un kömürleşmiş parşömenleri.
06:32Bir zamanlar sonsuza dek okunamaz olduğu düşünülürken,
06:35yapay zeka sayesinde nihayet gizemlerini açığa vuruyor.
06:39Bu antik Roma yazıları.
06:40Vesüv Yanardağ'ın milattan sonra 79 yılındaki korkunç patlamasıyla
06:45bütün bir kütüphaneyi volkanik küller altına gömmesinin ardından simsiyah kütlelere dönüşmüştü.
06:51Bilim insanları yüzyıllar boyunca bu değerli metinleri yok etmeden okumaya çalıştılar
06:55ancak başarılı olamadılar.
06:57İşte tam bu noktada yapay zeka devreye girdi.
07:00Yüksek çözünürlükle bilgisayarlı tomografi taramaları ve gelişmiş makine öğrenmesi teknikleri kullanan araştırmacılar,
07:07algoritmalara parşömenlere fiziksel olarak dokunmadan sanal ortamda nasıl açılacağını öğrettiler.
07:13Sonuç, büyük bir başarı.
07:15Satır satır çözümlenen bu parşömenler,
07:18epikür felsefesi üzerine düşüncelerini aktaran ve hayatın en derin sorularıyla ilgilenen düşünürlerin yazılarını gün ışığına çıkarıyor.
07:26Haz nedir? Acıyla nasıl başa çıkarız?
07:29Belki de en çarpıcı yanı şu, bu sadece sıradan bir felsefe metni değil.
07:34Bazı bölümler ölümlülük, ruh ve iktidar kavramlarına yönelik radikal yaklaşımları işaret ediyor.
07:40O dönemde bu tür fikirler sahiplerini ciddi tehlikelere sokabilecek nitelikteydi.
07:45Bu kadim zaman kapsülünde daha başka hangi sırlar saklı?
07:48Yanardağ onları sessizliğe mahkum etmeye çalıştı
07:52ama yapay zeka bu unutulmuş sesleri yeniden duyulur kılıyor.
07:56Antik kod kırıldı.
07:58Ya kadim bir imparatorluğun en derin sırları taşlara kazınmışsa ve şimdi 5000 yıl sonra yapay zeka bu sırları bizlere sunabilecek kapasitedeyse?
08:07Bilim insanları yakın zamanda dünyanın en eski yazı sistemlerinden biri olan akat-çivi yazısını çözümlemek için yapay zekayı kullanmayı başardılar.
08:16Bu yazı sistemi alfabenin kendisinden bile daha eskidir.
08:2010 yıllar boyunca yalnızca az sayıda uzman bu karmaşık sembolleri çözebiliyordu.
08:25Ve o zaman bile tek bir tableti çevirmek aylar sürebiliyordu.
08:28Şimdi ise binlerce gerçek çeviri üzerinde eğitilmiş, yenilikçi bir yapay zeka modeliyle eksiksiz bir tableti çözümlemek bir düğmeye basmak kadar kolay hale geldi.
08:39Tel Aviv Üniversitesi, makine öğrenimi uzmanlarıyla işbirliği yaparak yapay zeka sistemlerini kraliyet fermanlarından ticaret kayıtlarına kadar geniş bir veri yelpazesiyle besledi.
08:50İşin en çarpıcı yanı ise şu, yapay zeka sadece kelimeleri çevirmekle kalmadı, aynı zamanda akatlıların düşünce yapılarını da ortaya çıkardı.
08:59Korkularını, siyasi stratejilerini, dini törenleri ve hatta içlerindeki düşmanlara karşı uyarıları.
09:05Bu mit olarak adlandırılan alıntıların bazıları ihanet, kıtlık veya toplumsal çöküşe ilişkin şifrelenmiş mesajlar olabilir.
09:14Acaba akatlılar geleceğe bir uyarı mı bırakmaya çalışıyorlardı?
09:18Yoksa kendi tarihlerinin karanlık yönlerini mi gizliyorlardı?
09:22Her durumda geçmiş artık, hacklenmiş durumda.
09:25Kayıp kelimeler yeniden oluşturuluyor.
09:28Bazı sırlar sadece unutulmakla kalmadı, tamamen parçalandı.
09:32Şimdi ise yapay zeka onları tekrar hayata döndürüyor.
09:35Google DeepMind ve Oxford Üniversitesi araştırmacıları tarafından geliştirilen dijital dedektif Pythia ile tanışın.
09:43Bu yapay zeka sadece antik Yunanca'yı çevirmekle kalmıyor, doğrudan eksik metinleri tamamlıyor.
09:48Zaman ve erozyonun büyük bölümlerinin yok ettiği hasarlı yazıtlardan söz ediyoruz.
09:53Pythia tam bu noktada devreye giriyor, örüntüleri inceliyor ve eksik parçaların ne olabileceğini tahmin ediyor.
10:00Tıpkı binlerce parçadan oluşan bir yapbozun boşluklarını doldurmak gibi.
10:04Bu gerçekten devrin niteliğinde bir gelişme.
10:06Geçmişte tarihçiler tek bir hasarlı satırı bile yeniden yapılandırmak için yıllarını harcarlardı.
10:12Şimdi ise Pythia saniyeler içinde onlarca olası restorasyon seçeneği sunabiliyor.
10:17Sadece rastgele tahminlerde de bulunmuyor.
10:19Gerçek antik metinlerle eğitilmiş derin sinir ağlarını temel alıyor.
10:23Bilinen binlerce örnek üzerinden üslup, yapı ve dil bilgisi özelliklerini analiz ediyor.
10:29İşte bu noktada durum gerçekten ilginçleşiyor.
10:32Kurtarılan yazıtlardan bazıları siyasi entrikalara, kültürel tabulara ve hatta eski dönemlerde örtbaz edilmiş olaylara işaret ediyor.
10:40Kelimenin tam anlamıyla tarihin derinliklerinde kaybolmuş gerçekler.
10:45Eski mermer levhalar yeniden konuşmaya başlıyor ve anlattıkları antik Yunan uygarlığı hakkında bildiklerimizi yeniden şekillendirebilir.
10:54Şimdi asıl soru şu, bu harabelerde başka hangi sırlar gizli?
10:58Yapay zekanın öncülüğünde geçmişin gizemi artık uzun süre karanlıkta kalmayacak.
11:04Kırılamayanı kırmak.
11:06Yüzyıllar boyunca bazı uygarlıkların yazı sistemleri, yaşayan hiç kimsenin okuyamadığı semboller, zamanla anlamları bulanıklaşan işaretler gizemlerini korudu.
11:16Fakat artık yapay zeka insanların başaramadığını başarabiliyor.
11:20Şimdiye dek keşfedilen en esrarengiz yazı sistemlerinden bahsediyoruz.
11:25İndus Vadisi yazısı ve Paskalya Adası'ndan Rongorongo, Rosetta Taşı gibi bir çözüm anahtarı yok, çift dilli metinler yok.
11:33Sadece taşlara kazınmış, sırlarını açıklamayı bekleyen sembol dizileri.
11:38Günümüzde yapay zeka araştırmacıları bu bilmeceleri çözmek için son teknoloji yöntemler kullanıyor.
11:44Örüntüleri tespit etmek, hipotezleri sınamak ve hatta dil evrimini simüle etmek için sinir ağlarını eğitiyorlar.
11:51Sonuçlar gerçekten umut verici.
11:53Algoritmalar, bir zamanlar düzensizlik olarak gördüğümüz yerlerde bağlantılar, tekrar eden dizeler ve yapısal özellikler keşfediyor.
12:01İndus Vadisi yazısını ele alalım.
12:034500 yıldan daha eski bir sistem.
12:06Bilim insanları onlarca yıl boyunca bunun gerçek bir yazı sistemi bile olmayabileceğini düşündüler ancak şimdi yapay zeka bu yazının dil bilimsel kurallara uyduğuna dair önemli işaretler sunuyor.
12:18Ve bu da tüm bakış açımızı değiştiriyor.
12:21Benzer şekilde Rongorongo'da Paskalya Adası'ndan gelen şişeye konmuş bir kadim mesaj gibi duruyor ve makineler artık bu yazıdaki dil bilgisayar kalıplarının izlerini sürmeye başlıyor.
12:32Bu yapay zeka modelleri gelişmeye devam ettikçe sadece teknolojik bir başarıdan değil, antik tarihi yeniden şekillendirmekten söz ediyor olacağız.
12:41Kemiklerin Anlattıkları
12:44Yakılmış hayvan kemikleri, dünyanın en eski uygarlıklarından biri hakkında neler söyleyebilir?
12:50Görünüşe göre çok şey söyleyebilir.
12:52Çin'in kadim tarihinin derinliklerinde, Shang hanedanlığı döneminde yöneticiler tanrılardan yanıt almak için kehanet kemikleri olarak bilinen çatlak öküz kemikleri ve kaplumbağa kabukları kullanırdı.
13:04Bunlar geliş güzel çizgiler değildi, Çin yazısının en eski biçimleriydi.
13:08Yüzyıllar boyunca bilim insanları bu işaretleri çözmeye çalıştılar, ta ki yapay zeka devreye girene kadar.
13:15Araştırmacılar artık bu eski yazıları okuyabilen son teknoloji yapay zeka modellerine sahipler.
13:21Derin öğrenme ve binlerce tasarlanmış örnek kullanarak 3000 yıl önce kazınmış sembolleri gerçek zamanlı olarak çözümleyebiliyorlar.
13:29Yapay zeka, savaş, hava durumu, kraliyet törenleri ve hatta ruhlar aleminden gelen işaretlerle ilgili mesajları deşifre ederek insan gözünün genellikle gözden kaçırdığı bağlantıları kuruyor.
13:41Bu sadece eski usul bir kehanet sistemi değil, bu kemikler modern Çin yazısının köklerini ve muhtemelen dünyadaki en uzun ömürlü kültürlerden birinin nasıl şekillendiğine dair ipuçlarını barındırıyor.
13:53Çözümlenen bazı yazıtlar, siyasi kararları etkileyen ilahi mesajlara işaret ediyor, diğerleri ise karanlık kehanetleri açığa çıkarıyor.
14:02Felaketlere ya da ihanetlere dair uyarılar, tozlu tarih kitaplarından değil, sanki antik çağlardan gelen bir gerilim filminden fırlamış gibi duran kehanetler.
14:14Antik maya yazısı uzun yıllar boyunca dünyanın en karmaşık yazı sistemlerinden biri olarak kaldı.
14:20Semboller, hayvan figürleri ve kutsal geometrik şekillerden oluşan çetrefilli bir bulmaca.
14:26Artık yapay zeka bu gizemi adeta sıcak bir bıçağın obsidiyeni kesmesi gibi kolayca çözüyor.
14:32Araştırmacılar, maya hierogliflerini etkili bir şekilde parçalara ayırmak için makine öğrenmesinin temelini oluşturan özenle ayarlanmış modeller geliştirdiler.
14:43Kulağa basit gelse de bu gelişme tüm dengeleri değiştiriyor.
14:47Daha önce uzmanlar taş oymalardaki ve solmuş kodekslerdeki her bir glifi elle ayırmak ve bu karmaşayı anlamlandırmaya çalışmak zorundaydılar.
14:56Şimdi ise yapay zeka bunu saniyeler içinde yapabiliyor ve tek tek işaretleri ve yapıları olağanüstü bir doğrulukla tanımlıyor.
15:03Bu segmentasyon süreci hayati önem taşıyor, tıpkı bir cümleyi okumadan önce alfabeyi çözmek gibi.
15:10Bu atalımla birlikte bilim insanları artık kraliyet soylarının, savaşların, astronomik kayıtların ve hatta kurban törenlerinin ardındaki daha derin anlamları ortaya çıkarmaya başlıyorlar.
15:21Bir zamanlar sadece süsleme olarak değerlendirilen bazı gliflerin aslında isim, tarih veya uyarı olduğu anlaşılıyor.
15:29Yapay zekanın çözümlediği glif sayısı arttıkça şu gerçek daha da belirginleşiyor.
15:34Mayalar sadece zamanı takip etmekle kalmıyor, onu kontrol etmeye de çalışıyorlardı.
15:39İşte bu noktada akıllara şu soru geliyor.
15:41Hangi sırlar tapınak duvarlarında ve gömülü kodekslerde yüzyıllardır okunmadan duruyor ve doğru teknolojinin onları çözmesini bekliyor?
15:50Yapay zeka ölü yazı sistemlerinin şifresini çözüyor.
15:54Zamanın katmanları altına gömülmüş iki kadim yazı sistemi, Ugaritçe ve Linear B, uzun süre unutulmuş dünyaların sessiz tanıklarıydı ancak,
16:03şimdi yapay zeka bu iki yazının kodlarını başarıyla çözüyor ve tarihin neredeyse silmiş olduğu sırları gün ışığına çıkarıyor.
16:11Araştırmacılar minimum maliyetli akış algoritmasıyla desteklenen nöral deşifre modelleri kullanarak bu eski yazıları çözümlemede önemli ilerlemeler kaydettiler.
16:20Ugaritçenin deşifre edilmesinde %5.5'lik bir iyileşme ve Linear B yazısında %67.3'lük etkileyici bir doğruluk oranından söz ediyoruz.
16:30Bir zamanlar sadece küçük bir uzman grubu dışında neredeyse kimsenin okuyamadığı diller için bu devrim niteliğinde bir atılım.
16:38Peki neden bu kadar önemli?
16:39Çünkü bu yazılar sadece eski metinler değil, aynı zamanda antik Suriye ve Miken Yunanistanındaki yaşamın gizemlerini çözecek anahtarlar.
16:49Ugaritçe bize unutulmuş mitolojilere ve erken dönem Sami dillerinin kökenlerine dair ipuçları sunuyor.
16:55Linear B ise ticaret, siyaset ve hatta erken dönem dini sistemlerde dahil olmak üzere Yunan uygarlığının başlangıcıyla doğrudan bağlantılı.
17:04Yapay zeka sadece ölü dilleri okumakla kalmıyor, ardında çok az iz bırakarak yok olmuş tüm kültürlere yeniden ses veriyor.
17:12İşte işin can alıcı noktası.
17:14Yeni çevrilen bazı satırlar, Bronze Çağ tarihi hakkında bildiklerimizi değiştirebilecek karmaşık güç yapılarına, gizli ritüellere ve geniş ticaret ağlarına işaret ediyor.
17:25Şimdi şunu sormak zorundayız, yapay zeka tarafından keşfedilmeyi bekleyen daha kaç kayıp dil var?
17:31Çünkü bu makineler bir kez hız kazandığında, geçmişin sırları artık uzun süre karanlıkta kalmayacak.
17:38Antik dil yapay zeka tarafından çözüldü.
17:41Yapay zeka tarafından deşifre edilen kadim bir dil, şaşırtıcı bir keşfi ortaya çıkardı.
17:47Ancak düşündüğünüz nedenlerden dolayı değil.
17:49Bir insansı robot, unutulmuş bir çölün derinliklerinde aşınmış bir taşa rastladı.
17:54Çözümlediği şey basit bir mesaj değil, bir uyarı niteliğindeydi.
17:58Bu sembolleri taşa kim kazıdı?
18:00Ve yapay zekanın ilk tepkisi neden sessizlik içinde geri çekilmek oldu?
18:05Bu kayıp bir kehanet ya da bir geri sayım olabilir mi?
18:08Düşüncelerinizi aşağıya yazabilirsiniz.
18:11Nazca çizgileri yeniden keşfediliyor.
18:14Nazca çizgileri bin yılı aşkın bir süredir Peru çölünün üzerinde uzanıyor.
18:18Toprağa kazınmış, yalnızca gökyüzünden görülebilen devasa semboller.
18:23Onları kim yarattı? Neden? Ne anlama geliyorlar?
18:27Şimdiye kadar kimse tam olarak bilmiyordu ancak araştırmacılar,
18:30yüksek çözünürlüklü hava fotoğraflarıyla birleştirilen yapay zeka teknolojisi sayesinde
18:36bilinen sayıyı neredeyse ikiye katlayarak yaklaşık 1300 yeni jeoglif keşfettiler.
18:42Evet, doğru duydunuz. Hayvanlar, insan figürleri ve tuhaf geometrik şekillerden oluşan bu devasa yer resimleri.
18:50Zaman içinde kum tarafından örtülmüştü ama artık değil.
18:53Yapay zeka, drone görüntülerini kare kare tarayarak en keskin insan gözlerinin bile fark edemediği desenleri yakaladı.
19:00Yeni bulunan bazı şekiller 30 metreden daha genişken,
19:03diğerleri o kadar silik ki tozlu zeminde zar zor seçilebiliyor.
19:07Bir araya geldiklerinde Nazca uygarlığı hakkındaki anlayışımızı tamamen değiştiriyorlar.
19:13Bu muazzam sanat eserleri, dini semboller, tanrılara iletiler mi yoksa tamamen başka bir şey miydi?
19:20Yıldız haritaları, uyarı işaretleri ya da şifreli bir iletişim biçimi mi?
19:24Bazı glifler diğer Nazca sanatında görülmeyen yaratıklara veya sembollere atıfta bulunuyor gibi görünüyor.
19:31Bu, farklı kültürlerin, bu çizgilerin oluşumuna katkıda bulunduğu ya da şekillerin
19:36yüzyıllar içinde evrim geçirdiği anlamına gelebilir mi?
19:39Her durumda çöl antik bilmecesinin bir parçasını daha ele verdi ve yapay zeka bu keşfin anahtarı oldu.
19:46Avrupa'nın en eski yazı sistemi.
19:49Piramitlerden önce, Mezopotamya'dan önce, Tuna yazısı var olmuş olabilir.
19:54Güneydoğu Avrupa'nın derinliklerinde, bazıları 7000 yıldan daha eski olan arkeolojik eserlerin üzerine kazınmış gizemli semboller,
20:03dünyanın en eski yazı biçimini temsil ediyor olabilir.
20:06Tuna yazısı, karşılaştırılacak bilinen bir dil ve yol gösterecek bir Rosetta taşı olmadığı için yıllardır tarihçileri şaşırtıyor.
20:14Şimdi ise yapay zeka bu gizemi çözmek için devreye giriyor.
20:17Araştırmacılar bu sembollerin yüzlercesini analiz etmek, örüntüleri karşılaştırmak, frekansları incelemek ve bunları bilinen antik yazılarla eşleştirmek için geniş makine öğrenimi teknikleri kullanıyorlar.
20:30Henüz erken aşamalarda olsa da bulgular umut vaat ediyor.
20:34Bazı uzmanlar, Tuna yazısının sadece dekoratif değil, gerçekten dilsel olduğunu doğrulamanın eşiğinde olduğumuza inanıyor ve bu keşif her şeyi değiştirebilir.
20:44Gerçek bir yazı sistemi olduğu kanıtlanırsa, Tuna yazısı insan okur yazarlığının zaman çizelgesini tamamen değiştirebilir
20:52ve Avrupa'yı kimsenin beklemediği kadar erken bir dönemde yazılı tarihin merkezine yerleştirebilir.
20:58Bazı semboller, dil bilgisayar işaretler gibi görünürken diğerleri ruhani veya astronomik anlamlara işaret ediyor.
21:05Yapay zekanın öncülüğünde, Tuna'nın fısıltıları giderek daha net duyuluyor ve eğer bu kadim yazı nihayet çözümlenirse, insanlık tarihinin hikayesinin ciddi şekilde yeniden yazılması gerekebilir.
21:18En Eski Yazı Savaşı Başlıyor
21:20Antik İran'ın Proto-Elam yazısı, 5000 yılı aşkın bir süredir kil tabletlerin içinde saklı kalarak gizemini korudu.
21:27İnsanlığın en kadim uygarlıklarından birinin yükselişi döneminde tabletlere kazınmış bu esrarengiz değil.
21:34Bugüne dek her çözümleme girişimine karşı koydu.
21:37Bilinen bir akraba dili yok, çeviri anahtarı yok, sadece şifreli semboller ve derin bir sessizlik.
21:43Fakat artık yapay zeka bu zorlu göreve yaklaşıyor.
21:47Araştırmacılar binlerce Proto-Elam sembolünü derin öğrenme sistemlerine yükleyerek görsel kalıpları tespit etmek,
21:54yapısal benzerlikleri karşılaştırmak ve semboller arasındaki ilişkileri tahmin etmek için modelleri eğitiyorlar.
22:01Bu adeta bir makineye bin yıllık kimsenin konuşmadığı bir dili öğretmek gibi ve bu çaba gerçekten de sonuç vermeye başlıyor.
22:09Daha da şaşırtıcı olan bu yapay zeka modellerinin deneyimli epigrafların bile gözden kaçırdığı detayları,
22:16örneğin ince stilistik değişimleri, frekans kümelerini ve sayıları, isimleri,
22:21hatta bir dil bilgisi yapısını temsil edebilecek sembol gruplarını yakalayabiliyor.
22:25Asıl soru şu, bu tabletlerde gerçekte ne yazıyor?
22:29Ticaret kayıtları mı, efsaneler mi, ya da daha derin bir şey mi?
22:33Siyasi yazışmalar, inanç sistemleri, belki de gelecek nesillere bırakılan uyarılar.
22:38Eğer yapay zeka başarılı olursa sadece ölü bir dili okumakla kalmayacağız.
22:43Pers İmparatorluğundan önce Mezopotamya'yı etkileyen ve yazının kökenlerine dair anlayışımızı değiştirebilecek bir uygarlığın sesini yeniden duyacağız.
22:52Kesin olan bir şey var, yapay zekanın bu alandaki ilerlemesiyle tarihin en sessiz yazısı,
22:59çok yakında konuşmaya başlayabilir.
23:02MÜREKKEBİN ALTINDAKİ SIRLAR
23:04Kadim mürekkep ve unutulmuş perşömen katmanlarının altında ikinci bir hikaye anlatılmayı bekliyordu.
23:10Yüzyıllar boyunca göz önünde saklı kaldı.
23:12Yapay zeka ve son teknoloji görüntüleme yöntemleri sayesinde bu gizli anlatı nihayet gün ışığına çıkıyor.
23:19Araştırmacılar ve öğrenciler, gelişmiş, hiperspektral görüntüleme tekniğini kullanarak ortaçağa el yazmalarını taradı.
23:27Ardından yapay zeka devreye girerek verileri analiz etti ve zamanla silinmiş,
23:32üzerine başka metinler yazılmış ya da tamamen kaybolmuş yazıların tamamını ortaya çıkardı.
23:37Sonuçlarsa gerçekten hayret verici.
23:39Bu gizli metinler, kayıp incil yorumlamalarından bilimsel teorilere,
23:44tarihsel kayıtlardan unutulmuş tıbbi bilgilere kadar geniş bir yelpazedeki içerikleri kapsıyor.
23:50Bu çalışma ortaçağın üzerindeki perdeyi aralamak gibi.
23:53İnsanların sadece neye inandıklarını değil,
23:56aynı zamanda neleri bildiklerini ve muhtemelen neleri bastırmaya çalıştıklarını da gösteriyor.
24:01Bu palimseslerdeki bazı yazılar sansür dönemlerinde veya kriz zamanlarında bilinçli olarak gizlenmiş,
24:08diğerleri ise parşömen çok değerli olduğu için geri dönüştürülmüş.
24:12Şimdi yapay zekanın bu katmanları sabırla kazımasıyla,
24:16tarihin daha eksiksiz, daha gerçekçi bir versiyonunu keşfediyoruz.
24:21Yapay zekalı kazılar.
24:22Ya antik kentler, tapınaklar ve değerli hazineler tam ayaklarımızın altında gizleniyor olsaydı
24:28ve bir makine bize tam olarak nerede kazı yapmamız gerektiğini söyleyebilseydi?
24:33İşte öngörücü yapay zeka ve arkeolojinin birleşimindeki devrim bu.
24:38Yıllarca süren tahminleri ve onlarca yıl devam eden kör atışı kazıları unutun.
24:43Artık yapay zeka, uydu görüntülerini, arazi verilerini,
24:46iklim kayıtlarını ve hatta bitki örtüsü desenlerini analiz ederek
24:50gizli kalıntıları olağanüstü bir doğrulukla tespit edebiliyor.
24:54Bu teknoloji şimdiden arkeologların, geleneksel yöntemlerin tamamen gözden kaçırdığı kayıp yerleşimleri,
25:00gömülü mezarları ve uzun süredir unutulmuş antik yolları keşfetmelerine yardımcı oluyor.
25:05Hatta bazı yapay zeka modelleri, çıplak gözle görülemeyen ancak verilerde saklı olan
25:11antik ticaret rotaları ve topografik ipuçlarıyla eşleşen potansiyel kazı alanlarını bile belirleyebiliyor.
25:18İşaretlenen alanların bazıları daha önce kimsenin aramayı düşünmediği bölgelerde bulunuyor.
25:23Buralar antik göçler, savaşlar ve uygarlığın kendisi hakkında bildiklerimizi tamamen değiştirebilecek yerler.
25:30Yapay zeka adeta geçmişe bakıyor ve burayı kazın diyebiliyor.
25:35Peki bu, keşfedilmeyi bekleyen hazinelerin henüz sadece yüzeyini gördüğümüz anlamına geliyor olabilir mi?
25:41Kayıp tapınaklar, gizli yazıtlar, güneş ışığına çıkmayı bekleyen kültürler.
25:46Algoritmaların yönlendirdiği bu yeni keşif çağında altımızdaki toprak adeta konuşmaya başlıyor ve arkeolojinin geleceği artık kodlarla yazılıyor.
25:56Çin'in gizli yazısı.
25:58Yüzyıllar boyunca Nüsu, seslerinin duyulmasının istenmediği bir dünyada kadınlar tarafından kadınlar için yaratılmış gizli bir dildi.
26:06Şimdi bu kadim yazı.
26:08Yapay zeka sayesinde güçlü bir geri dönüş yapıyor.
26:11Çin'in Hunan bölgesinde yalnızca kadınlar tarafından kullanılan Nüsu, basit bir yazı sisteminden çok daha fazlasıydı.
26:17Bir yaşam çizgisiydi.
26:19Nakışlarda, mektuplarda ve şarkılarda aktarılan bu yazı, erkek egemenli toplumda sessiz bir diriliş biçimi haline gelmişti ancak zaman geçtikçe bu eşsiz dil solmaya ve unutulmaya yüz tuttu.
26:31Ta ki günümüze kadar.
26:33Dark Mountain College'daki araştırmacılar, yok olmak üzere olan bu dili yeniden canlandırmak için tasarlanmış, yapay zeka temelli bir çerçeve olan Nüsu Rescue projesini başlattılar.
26:43İlginç olan şu ki, modeli sadece 35 cümle çifti üzerinde eğittiler.
26:48Evet, sadece bu kadar.
26:50Bu küçük veri setiyle bile, yapay zeka anlamlı çeviriler üretmeyi ve dili kimsenin mümkün olduğunu düşünmediği şekillerde genişletmeyi başardı.
26:59Bu sadece bir koruma çalışması değil, tam anlamıyla bir yeniden diriliş projesi.
27:04Bu çalışma, yok olmanın eşiğindeki dillerin bile doğru teknoloji kullanıldığında kurtarılabileceğini kanıtlıyor.
27:11Daha da önemlisi, hikayeleri neredeyse silinmek üzere olan kadın nesillerine seslerini geri veriyor.
27:18Peki, sırada hangi kaybolmuş ya da susturulmuş diller olabilir?
27:22Yapay zeka sayesinde bir zamanlar sadece fısıltılarla aktarılan sırlar, nihayet gün ışığına çıkıyor.
27:29Nüsu'ya gelince, o artık yeniden konuşuyor.
27:31Yüksek sesle, gururla ve görmezden gelinmesi imkansız bir biçimde.
27:36İran'ın dijital şifre kırıcıları.
27:39Ya size yapay zekanın bin yılı aşkın bir süredir tarih kitaplarını süsleyen bir dilin çözümlenmesine yardımcı olduğunu söylesem?
27:47Evet, antik Farsçadan daha doğrusu Orta Farsçadan ve bu çığır açıcı gelişmenin ardındaki sırrı oluşturan Parsipay adlı yenilikçi bir araçtan bahsediyoruz.
27:57Yetenekli araştırmacılardan oluşan bir ekip, eski Farsça metinleri sadece okumakla kalmayıp onları bir uzman gibi çözümleyebilen bu yapay zeka destekli araç setini geliştirdi.
28:08Parsipay, metinleri parçalara ayırmaktan ses birimlerini çevirmeye kadar bu kadim yazıtları kelime kelime açıyor ve unutulmuş anlam katmanlarını ortaya çıkarıyor.
28:17Bu araç, doğal dil işleme teknolojisini kullanarak Orta Farsçanın derinliklerine inebilmesi sebebiyle türünün ilk örneği.
28:25İşin en heyecan verici yanı şu, bu çalışma sadece eski şiirler ya da kraliyet bildirileriyle sınırlı değil, bu metinler derin kültürel gerçeklerle dolu.
28:34Hatta bazıları, ana akım tarih kitaplarında hiç yer almamış iktidar mücadelerine, dini dönüşümleri ve siyasi sırları açığa çıkarıyor.
28:42Parsipay sayesinde araştırmacılar, bu ipuçlarını izleyerek kasıtlı olarak gömülmüş hikayeleri gün ışığına çıkarıyorlar.
28:50Bir düşünsenize, tarihin ne kadarı sadece onu okuyabilecek araçlara sahip olmadığımız için kayboldu.
28:56Öge etiketleme ve kelime yerleştirme gibi özellikleriyle Parsipay sadece akademisyenlere yardımcı olmakla kalmıyor.
29:04Dijital çağın rozetta taşı haline geliyor.
29:07Bu çalışma unutulmuş bir imparatorluğun sessiz seslerine yeniden hayat vermek gibi, biraz ürkütücü değil mi?
29:13Yapay Zeka Mısır Hierogliflerini Yeniden Canlandırıyor
29:17Evet, doğru duydunuz, yapay zeka olağanüstü bir başarıya imza attı.
29:22Bilim insanları, yapay zekayı dünyadaki en eski yazı sistemlerinden biri olan antik Mısır hierogliflerini yeniden canlandırmak için kullanmayı başardılar.
29:32İşte tam bu noktada durum gerçekten gizemli bir hal alıyor.
29:35Bu kadim sembolleri çözümlemek son derece zorlu bir görev.
29:38Neden mi? Çünkü orijinal verilerin çoğu ya kaybolmuş, ya da hasar görmüş veya oldukça nadir durumda.
29:45Bu nedenle araştırmacılar yaratıcı bir çözüm geliştirmek zorunda kaldılar ve bunu başarıyla gerçekleştirdiler.
29:52Neural Stil Transferi adı verilen sofistike bir tekniği devreye soktular.
29:57Özünde yapay zeka gerçek hierogliflerin sanatsal özelliklerini öğreniyor ve ardından bunları dijital ortamda yeniden oluşturuyor.
30:05Eğitimli gözlerin bile ayırt etmekte zorlanacağı kadar gerçekçi görünen sentetik hierogliflerden söz ediyoruz.
30:11Bu sadece yapay zekanın sanatsal yeteneklerini sergilemesi değil, tüm bir uygarlığın sırlarını içeren ölü bir dili dijital olarak koruma yarışında çok önemli bir adım.
30:22Belki de bazı sırların gömülü kalması gerekiyordu.
30:25Düşünsenize ya bu sembollerin bazıları yasaklanmış bilgeler içeriyorsa, siyasi entrikalar, kutsal ritüeller,
30:32eski katiplerin yalnızca seçkin kesimin anlayabilmesi için özel olarak şifrelediği mesajlar.
30:38Şimdilerde yapay zeka bunların tümünü açığa çıkarıyor.
30:42En önemlisi şu, bu sentetik veri kümeleri onlarca yıldır müzelerde çevrilmeyi bekleyen daha pek çok kayıp mesajın kilidini açabilir.
30:51Artık sadece tozlu mezar duvarlarına bakmıyoruz, onları okuyabiliyoruz.
30:55Bu sadece dil bilimsel bir çalışma değil, yapay zeka tarafından üretilen bir sembolle antik gizemin katmanlarını açığa çıkarmakla ilgili.
31:04Tarih artık sessiz kalmıyor.
31:07Proto-Elamit Muamması
31:09Antik İran çöllerinin derinliklerinde, 5000 yıl önce kil tabletlere kazınmış, bugüne kadar kimsenin tam olarak çözümleyemediği kadim bir gizem yatıyor.
31:18Proto-Elamit Yazısı
31:20Günümüzde yapay zeka nihayet bu derin bilmeceye ışık tutuyor.
31:24Bu semboller şimdiye kadar keşfettiğimiz en eski yazı örneklerinden, Mısır hierogliflerinden daha eski.
31:30Mezopotamya çivi yazısından bile daha kadim ama hiç kimse bu sembollerin ne anlattığını kesin olarak bilmiyor.
31:36Yüzlerce tablet, binlerce sembol ve henüz onaylanmış tek bir çeviri bile yok.
31:41Araştırmacılar bu zorlu görev için 21. yüzyıl teknolojisini devreye sokmaya karar verdiler.
31:47Yüksek çözünürlüklü görüntüleme, makine öğrenimi ve ileri düzey örüntü tanıma.
31:53Yapay zeka her satırı, her sembolü tarayarak bu görünürdeki kaos içinde düzen aramaya başladı ve tekrar eden dizeleri,
32:00sembol gruplarını ve olası dil bilgisi yapılarını tespit etmeyi başardı.
32:04Henüz mükemmel bir çözümleme olmasa da ilk kez elimizde gerçek ipuçları var.
32:09Artık bunlar sadece rastgele işaretler değil, gerçek bir dil.
32:13Asıl soru şu, bu insanlar ne anlatmaya çalışıyorlardı?
32:17Ticari kayıtlar mı tutuyorlardı?
32:19Tanrılarıyla mı iletişim kuruyorlardı?
32:21Yasalarını mı yazıya döküyorlardı yoksa antik dünyanın kimsenin bilmesini istemediği gerçekleri mi saklıyorlardı?
32:28Bu son yılların en önemli dil bilimsel keşiflerinden biri olabilir.
32:32Eğer yapay zeka Proto-Elamit yazısını tam olarak çözebilirse sadece bir dilin kilidini açmakla kalmayacağız.
32:38Varlığından bile tam olarak haberdar olmadığımız bir uygarlığın kapılarını aralamış olacağız.
32:45Hindistan'ın yazı hazinesi açıldı.
32:47Gerçek anlamda çığır açıcı bir gelişme yaşanıyor.
32:50Nisan 2025'te Hindistan'ın Golgata şehrinde sessiz sedasız ama tarihi bir an gerçekleşti.
32:57Widvaniko projesi resmen başlatıldı.
33:00Kulağa hoş geliyor değil mi?
33:02Yapay zeka destekli bu önemli girişim Asiatik Society'nin arşivlerinde muhafaza edilen 52.000'den fazla el yazmasını kapsayan
33:10dünyanın en zengin kadim metin koleksiyonlarından birini ele alıyor.
33:14Yüzyıllar boyunca el değmeden duran bu eserler unutulmuş dillerde el yazısıyla yazılmış felsefe, bilim, ritüeller ve daha nice bilinmeyen konularla dolu.
33:24Bu metinlerin çoğu şimdiye kadar deşifre edilememişti.
33:28Ta ki günümüze kadar.
33:29Dernek, kadim Hint yazıları için özel olarak eğitilmiş yapay zeka modelleri geliştirmek üzere dil uzmanları ve makine öğrenimi mühendisleriyle işbirliği yaptı.
33:39Bu modeller gerçekten etkileyici sonuçlar veriyor.
33:42Klasik sanskritçe, prakrit ve hatta bazı kaybolmuş bölgesel lehçeler, asırlardır okunamayan metinler artık anlaşılabilir hale geliyor.
33:51İşte burada durum gerçekten ilginçleşiyor.
33:53Çözümlenen satırların bazıları ezoterik uygulamalara, kayıp teknolojilere ve o dönem hakkında bildiklerimize meydan okuyan felsefi sistemlere işaret ediyor.
34:03Bu sıradan bir dijitalleşme projesi değil.
34:06Unutulmuş Hindistan'ın bilgeli kazinesine karşı yapay zekanın verdiği bir mücadele.
34:11Araştırmacılar ne kadar derine inerse ortaya çıkan gerçekler o kadar şaşırtıcı oluyor.
34:17Şimdi öyleyse şunu sormak gerekiyor, bu metinlerin çoğu neden bu kadar uzun süre erişime kapalı tutuldu ve göz ardı edildi?
34:24Ve kayıp bilgiler nihayet gün ışığına çıktığında nasıl bir etki yaratacak?
34:28Ya yapay zeka gerçekten dünyadaki en eski yazıyı çözmeyi başardıysa ve hangi kadim gerçekler hala gözlerimizin önünde gizleniyor olabilir?
34:38Beğenin, abone olun ve daha fazla heyecan verici keşif için bizi takip etmeye devam edin.
34:43Bir sonraki videoda görüşmek üzere, hoşçakalın!
Önerilen
1:18:27
|
Sıradaki
1:01:20
16:08
16:13
23:38
17:43
12:53
10:59
16:51
5:54
28:43
3:53
13:12
35:07
12:04
32:55