00:16Pero may ilang mga hayop na dahil sa di inaasahang sitwasyon, hirap makaranas nito.
00:30May mga bata at matatanda na naghahabulan, lumalambitin sa alambre.
00:48Ang saya nila tignan. Pero alam nyo ba na halos lahat na maunggoy dito ang dating alaga ng tao?
00:56Mula sa kanilang natural na tahanan, kinuha, nalagaan at pinalaki.
01:04Pero kapag malaki at nananakit na, dinadala ito sa mga pasilidad gaya ng wildlife in need.
01:13Ang mga unggoy sa pasilidad, kailangan munang maibalik ang kanilang wild animal instinct bago muling pakawalan sa gubat.
01:21Ang ating mga buhay ilang gaya ng unggoy ay nararapat lamang na sa gubat mamuhay.
01:29Sila ang nagbabalanse at nagpapanumbalik ng ganda ng ating kalikasan.
01:34Si Naroy, Johnstone, Lila, Coco at Kiko, handa na raw sa kanilang paglaya.
01:47Sila ang unang tropa ng mga unggoy na pakakawalan ng mga trained wildlife personnel ng wind matapos ang dalawang taong paghahanda.
01:56Tell me about this group of monkeys. Paano nyo sila pinili?
02:01Bawat isa sa monkey, yun po yung ginugrupo namin sila.
02:05Kung alin po yung compatible sa kanilang kasama, kung sino po yung gusto nilang kumakasama.
02:10Sa ano, yun po yung nagiging isang malaking grupo ito.
02:13Si Roy, isa sa mga sumalang sa pinakamatagal na rehabilitasyon.
02:18Dahil limang taon raw na naging alaga ng tao si Roy bago siya sinurender sa mga otoridad.
02:24Sa amin na sa ano na siya, isa't kalahating taon na po siya.
02:28Kapansin-pansin ang malaking ito ang tatawan at matutulis ng ngitin.
02:33Takot din daw sa kanya ang iba pang mga unggoy roon.
02:37Dahil dito, angat kay Roy ang katangian ng isang alpha male.
02:44Samantala, si Lila ang alpha female ng grupo.
02:49Palaging nakadikit sa kanya ang limang buwan niyang anak na si Marie.
02:55Katuwang ni Lila sa pag-aalaga kay Marie ang unggoy na si Darna.
03:00Cooperative parenting ang tawag sa ganitong estilo ng pag-aalaga sa mga batang unggoy.
03:06Sinisigurado nila na mabigyan ng sapat na proteksyon ang mga bata laban sa ibang unggoy na nasa kanilang grupo.
03:14Para madala sa soft release area, kailangang hulihin ang limang unggoy.
03:19Ang soft release area ay nasa mismong lugar rin kung saan pakakawalan ang mga unggoy.
03:35Ngunit nasa loob pa rin sila ng enclosure.
03:38Kinakailangan munang kasing ma-aklimatize ang mga unggoy sa lugar bago tuloy ang pakawalan.
03:44Mayroon po kaming positive saka negative na approach para sa kanila, panguhuli po.
03:51Yung negative po namin, which is yung kakatch na po sila, kakatching net.
03:56Yung positive naman po, maglalagay po kami ng cage.
04:01Which is kung sa silang papasok kasi may pagkain po sa loob ng cage, ihilain na lang po.
04:05Apat ang nahuli gamit ang net.
04:08Pero mukhang iba ang balak ni Roy.
04:11Gusto niyang atang makipaglaro muna.
04:16At dito, at doon, sa mga alambre at bars ng enclosure para makawasan ang katching net.
04:22Mukhang pahirapan ang paghuli sa tatayong alpha male ng bagong grupo na si Roy.
04:39Kumasok na siya sa trap cage.
04:43Pero talagang matalino ito.
04:48Nakaapat na balik pa siya bago na huli.
04:52At tapos mahuli ang limang umgoy.
05:01Dadalhin ito sa soft release site para masanay sila sa lugar.
05:05Dito na po tayo sa may releasing site area namin ng monkey.
05:09Bubuhin lang po natin sila para sa loob ng ilang araw.
05:12Hindi i-stay ko sila sa loob ng kulungan.
05:14Tapos i-assist po namin sa susunod na araw kung may ibang group na po papasa sa may area.
05:20Ang temporary enclosure sa soft release site ang magsisilbi nilang tahanan sa loob ng apat na araw bago tuluyang pakawalan.
05:31Dahil kinakailang muna nilang sanayin ang kanilang sarili sa lugar.
05:36Three months na po namin minomonitor yung area kung meron po ibang wild monkey.
05:40Tapos yung area po minomonitor namin kung saan may mga pagkain sila o source ng tubig.
05:45Malayo po siya sa kalsada o sa maraming dumadaan na sasakyan.
05:50At mga tao din po.
05:53Monkeys always a problem sa atin dahil kinakailangan natin sila sa wild.
05:58And pag hindi na natin sila kaya alagaan, they end up in rescue centers like here in the wildlife league.
06:07Samantala, iba ang kondisyon ni Chito.
06:11Nag-iisa o walang kasama sa kanyang enclosure.
06:14Si Chito po, yun po yung isa pinakamatagal po na hindi na po namin nalilis kasi alagaan po siya for 14 years na po bago po siya dinala dito sa shelter namin.
06:25Sinusubukan daw nilang ipakilala o ilagay sa grupo ng ibang umgoy si Chito.
06:31Pero hindi na ito tinatanggap doon kaya inaaway at sinasaktan siya ng mga ito.
06:38At ayon sa pamunaan ng WIN, hindi na pwedeng maibalik sa wild si Chito.
06:43Hindi na po sa maroon magpag-away, magpaglaban. Lagi po siya yung nasusugatan. Marami na din po siya naging fracture.
06:53Makalipas ang apat na araw, muli naming binalikan ang mga umgoy bago tuloy ang pakawalan.
07:01So tayo, lalayo tayo because we want to teach them to be less exposed to humans so magtatago tayo.
07:09Pero tulong ako magtago ng mga food and then we will see their behavior of developing their skills again for hunting for food.
07:17Bakit na? Very nice behavior.
07:29Wow!
07:29Nandoon pa rin ang instinct ng mga unggoy at naglalakad na sila ng magkakasama bilang isang grupo.
07:39Iba yung release sa mga makaks. You know, we have time to observe them here.
07:44Tingin sila ng tingin sa taas. Parabang na-enjoy nila yung freedom.
07:50No more cage and surrounded by trees.
07:55Ang kanyang tinatapakan is sa mga dead leaves. You know, it's good for their feet.
08:01Bilang veterinaryo, kakaiba ang saya na aking naramdaman para sa maunggoy.
08:07This is my first time to witness the release of makaks.
08:12You know, usually there are problems. What to do?
08:15They normally end up in rescue centers and hindi natin alam kung kailan sila i-release.
08:22Pero dito, sa win, they made it possible.
08:26Maraming salamat sa panunod ng Born to be Wild.
08:29Para sa iba pang kwento tungkol sa ating kalikasan, mag-subscribe na sa JMA Public Affairs YouTube channel.
