'Binukot,' dokumentaryo ni Kara David (Full Episode) | I-Witness - video Dailymotion

GMA Public Affairs

Aired (May 10, 2025): 2004 nang unang akyatin ni Kara David ang mga bulubundukin ng Tapaz, Capiz para sa kanyang dokyumentaryo tungkol sa mga “binukot” ng Panay.  Makalipas ang 20 taon, kumusta na kaya ang mga dating binukot? May magtutuloy pa ba ng kanilang sinaunang tradisyon?

Transcript

00:00Noong unang panahon, noong hindi pa naiimbento ang dyaryo at libro,

00:20lahat ng kasaysayan at epiko ipinabasa lamang sa pamamagitan ng awit, tula at kwento.

00:30Pero paano kung ang mga sinaunang kanlungan ng kasaysayan ay tuluyan ng tumanda at pumanaw?

01:00Sino ang magtutulay sa kahapon at ngayon?

01:05Mahigit dalawangpung taon na ang nakalilipas ng akyatingko ang bulubundukin ng tapas sa pagitan ng kapis at iluilo.

01:28Ang aking pakay ang mga binukot na minsang naging kanlungan ng mga epiko ng panay.

01:45Binukot ang tawag sa mga babaeng ibinubukod o itinatago ng kanilang mga magulang sa loob ng kanilang tahanan.

01:56Maganda, maputi ang balat, inaalagaan na parang prinsesa, hindi pwedeng lumabas at makita ng iba,

02:11ni hindi pwedeng tumapak sa lupa ang mga paa.

02:15Pero higit sa kanilang ganda, may mahalagang papel na ginagampana ng mga babaeng binukot.

02:32Sa pamamagitan ng awit at sayaw, kapisado nila ang sugidanon o ang mga epiko at kasaysayan ng kanilang tribo.

02:41Sila ang daluyan ng kultura at kailangan nilang ituro ito sa susunod na henerasyon ng mga binukot.

03:02Pero nang mangyari ang World War II, marami raw binukot ang naging biktima ng mga Hapon.

03:08Pagpasok naman ang dekada 50, dumami ang mga eskwelahan sa probinsya.

03:15Imbis na gawing binukot, pinag-aral na ang mga batang babae.

03:25Matagal nang itinigil yung tradisyon o yung practice ng pagbibinukot.

03:30Kasi wala na rin mga pamilya na gustong ibukot yung kanilang mga anak.

03:35So kung meron mang binukot na nabubuhay pa ngayon, sila na lang yung mga dati pang binukot.

03:41Tapos tumanda na sila.

03:43At may isa raw dito sa barangay Datagan na apparently 80 plus years old na.

03:50Siya raw yung isa sa mga pinakamatandang buhay pa na binukot.

03:55Gandang araw!

04:04Lola!

04:06Lola!

04:08Kumusta po?

04:09Sa edad na 88, si Lola Teresita ang isa sa mga nabubuhay pang dating binukot ng kapis at iluilo.

04:19Marami sa kanyang mga kasamang binukot noon na matay na.

04:23Kwento ni Lola Teresita, labing walong taon siyang binukot o itinagot ng kanyang mga magulang.

04:31Siya raw ang pinakamaganda noon sa kanilang tribo.

05:01Bukan ko matake mam ka ninyo at padayaw.

05:04Eh, ga edad palang gani takot puluk.

05:06Duhutan na naloyang kanakay hanggat akong daat lawas.

05:11Duhsi palang edad ko, daw draga dikitakin.

05:14Tiya na nabian siya. Gusto nanda mga asawa siya malisin siya kay tatay ko kag nanay.

05:21Tiya na nanay kag si tatay hindi takam maka akong asawa.

05:26Ay bukoto na padang anang batay.

05:31Natapos ang kanyang pagiging binukot pagsapit ng kanyang ikalabing walong kaarawan.

05:44Ipinakasal siya sa isang lalaking hindi niya kilala.

05:49Kapalit ng baboy, alak at bigas.

05:51Ikuwento niyo po sa akin ang kasal ninyo.

06:02Tiya na naman mo, hindi lahat na sanguna dokoron.

06:07Apagkakita ka ng baban ako, hindi nagigitakadadapag anuhan.

06:12Ang barna kay nanay, abir mag ano, tiya hindi ka nakamakitubang dahil.

06:18Basi magsilod to sulod din ako, may pinuti akong daan.

06:21Tiya hindi na hadlock.

06:23Ang nanay na kag tatay na amugin hambal na mamalayik.

06:26Mamalayik, tayo na yan kay kanday nanay-statay.

06:29Tiya na malayik.

06:31Diya, nag-istorya din ako.

06:32Nga mo din ay kasal naman.

06:34Ang pangayuan ka, baboy nga dokor, bilong, isak-sakong bagas.

06:39Pangasik nga dokor.

06:40Nagkaroon sila ng tatlong anak at tulad ng dati, sa bahay lang siya na malagi.

06:49Ang problema, maagang namatay ang kanyang asawa.

06:53At kailangan niyang buhayin ng mag-isa ang kanyang pamilya.

06:58Paano kayo na buhay?

07:00Eh wala na ang imu ba na?

07:02Sino na nag-aubra?

07:04Darun ako ka, pakaisa ko ka, magtok ko sa kampo.

07:08Kampo ba lang, tubo ba lang na hilamunan?

07:13Hindi, hindi ako pagbato nun.

07:16Hindi ako kumaan mahilamun.

07:18Hindi ako kumaan matanom.

07:22Uli, ulit ang binukot ninyo.

07:25Hambal na, ako, lumaan, ako magbaligyan sa super.

07:29Ang mabuhil mo'y bata mo, kagmasagudan mo,

07:34duro'y tanong mo, inaanay mo.

07:37Oo, ubusa ka, darato, super.

07:40Ay, amula ko na yung makakuwarta ka.

07:42Ah, nagbulanti ako, super.

07:46Tagduha ka yung sagin ko.

07:48Mga puso, tagisaksako, mga alugbati, mga tangan.

07:52Pati ang mga pilak at ginto na dati niyang palamuti sa katawan,

07:59isinanla para magkaroon ng puhunan.

08:01Yung coin ay nakasulat, Repubblica Mexicana.

08:08Parang luma na talaga itong ano.

08:11Mexican peso, 1901.

08:13Ito ay?

08:17Sa Kayanda.

08:191886?

08:22Bakit ganun?

08:23Saan ang nagbigay sa inyo nito?

08:241886?

08:27Saan nyo ito nakuha?

08:29Sino nagbigay nito?

08:31Ah, poor pa nanay, nanay na kang tatay na.

08:34Ah, galing pa sa nanay ng nanay mo?

08:36Oh, so dati raw, itong kanyang kwintas,

08:40mas marami pa raw itong mga coins.

08:43At saka meron pa rin daw siyang isang belt

08:45na punong-puno ng mga old coins.

08:48Pero, pero nung kinailangan daw ng pera ng kanilang pamilya,

08:56pinenta raw nila.

08:59Saan ninyo pinabaligya ang, ang, ang, ano?

09:01Agong.

09:03Agong namang baligya.

09:05Ang pag-abial in, ang dama ay gismir.

09:11Ang pera ng kanyang kinita,

09:13ginapit niya para itaguyod ang mga anak.

09:17Bakit mo pinag-eskwela ang mga bata mo?

09:21Ang pa-eskwela ko sa anda para may mabawi ka nanakain

09:25ang nga, nga, na ako araw,

09:28mga ako pa-eskwela, kaginikanan ko.

09:30Ang tinakabisanwin ako pa-eskwela,

09:32bawian ko sa bata ko.

09:34So, thea muna ang nag-aram, sanda.

09:38Mula noon, wala na raw sumunod sa kanyang yapak bilang binukot.

09:53Paminsan-minsan, binabalikan ni Lola ang nakaraan at kung gaano siya kaganda noon.

09:59Ang nanamian git katahu kitsora kukutu sang unang, hindi ako mataas.

10:08Pai bukito bulan lang yang bayo ko, do pinggan lang daya likod ko, parayas matapan.

10:16Anong daw pinggan?

10:17Dini tamak kaputi, tuto bukan takut buntut.

10:20Pagkuputu sang unang, tamak lagi kaputi, do anulang obat kaputi, hindi gini ako nanay pagbab.

10:29Pati ang mga panghihinayang ng kahapon.

10:36Pati ang mga panghihinayang ng kahapon.

10:38Nanay, abik bin pa iskwila mo takun ay, kung anko to, ay mulang takun daan pagbukuta.

10:46Pa iskwilaan mo lang takun.

10:49Dapat, ti, ano di, pa buton ko ay, ay mutake pagpaiskwilaan.

10:55Kung may mag-abot nga mga maaram, daw mumoy lang takang kapanurok, hindi ako maan masabat.

11:04Kung Tagalog hanbal nanda, kung inenglis.

11:07Oo.

11:08Di, paano ko na eh.

11:14Tulad ni Lola Teresita, maraming pamilya na rin ang tumigil sa tradisyon ng pagbibinukot.

11:20Pero kung wala ng mga bagong binukot,

11:32paano na ang mga sinaunang awit, epiko at sayaw na bigbit ng mga sinaunang prinsesa?

11:41Sino ang magiging daluyan ng kasaysayan at kultura?

11:59Anak ng isa sa pinakahuling binukot si Federico Pedring Caballero.

12:05Bagamat hindi siya babae, pinag-arala ni Tatay Pedring ang sugidanon o inaawit na epiko ng mga binukot.

12:14Para kahit pumanaw na ang mga huling binukot ng kanilang lugar, hindi na mamamatay ang kulturang kinagisnan.

12:23Makalipas ang dalawampung taon, buhay pa kaya ang pangarap niyang iyon?

12:29Sa aking pagbabalik sa isla ng Panay, hinanap ko ang mga matatandang binukot na nakilala ko noon.

12:42Nalaman kong marami pala sa kanila ang pumanaw na.

12:45Nalaman ko rin ang mandilikhang si Federico Caballero ay pumanaw na rin.

13:05Hinanap ko ang kanyang asawa na minsan nagturo sa aking umawit at sumayaw.

13:14Ito na yung koron ako. Ito na yung koron ako.

13:23So yung mga nagsusunod daw nito, yung mga espesyal na mga babae, mga prinsesa nila.

13:28Nanay!

13:31Hanlanay!

13:33Hindi mo ako nakikilala.

13:38Nakikita niyo ba ako? Malabo ang mata mo.

13:40Malabo ang mata mo.

13:43Oo.

13:45Ako ang nagbisita sa inyo ni Tatay Pedring.

13:49Mahigit 90 years old na si Lola Lucia.

13:53Mahina na siyang kumilos at magsalita.

13:56At halos hindi na niya natatandaan ang nakaraan.

14:00Natatandaan ko dito sa Kalinog.

14:02Wala pang kalsada noon.

14:04Tapos talagang very rough roads pa siya.

14:06Pero may pinuntahan akong isang lugar, yung Balay Tulunan.

14:10Ito ang Balay Tulunan, isang maliit na eskwelahan sa taas ng bundok.

14:21Eskwelahang itinayo ng natitirang angkan ng mga binukot si Tata Pedring.

14:25Hinanap ko ang eskwelahan na itinayo noon ni Federico Caballero.

14:35Baka sakaling mahanap ko pa ang bakas ng nakaraan.

14:38Nay!

14:40Kumusta po?

14:41Ito po ba yung Balay Tulunan?

14:42Ito po ba yung Balay Tulunan?

14:44Pero ito na lang ang aking nadatnan.

14:47Dito ba tayo doon dati?

14:50Dala dati. Tapos meron ditong maliit na kubo, ma'am.

14:53Oo, may kubo dito. Tapos may silong. Tapos may second floor.

14:58Pilang upo ninyo ako doon. Saan ang kubo?

14:59Wala. Nasira na, ma'am. Nasira ng bagyo.

15:02Dito yung kubo.

15:04Ito po. Dito po.

15:05Wala na.

15:06Wala na. Nasira ng bagyo. Nung ano? Yung malakas na bagyo.

15:12Ah, so wala na?

15:14E dito?

15:15Tapos ito, hinihingian ng papa ko noong duhay pa siya, ma'am.

15:18Pero nandito na ito dati.

15:20Oo, yung siyum ipo.

15:22Oo, dito kami nag-aral ni Ai-Ai. Yung may blackboard.

15:26Kaso wala na, ma'am?

15:28Anong wala na?

15:29Yung blackboard kasi nandoon na sa baba.

15:34Ito na lang lang matira.

15:35Ay!

15:39Nang hinayang ako sa aking nakita,

15:42tuluyan na nga bang pumanaw kasama ng mga huling prinsesa

15:46ang pinaka-iingatan nilang awit sa yaw at kultura.

15:56Kaya ipadulang tatong gait.

15:59Garigadulang tatong gait.

16:03Madangan nila ko pat babalang dinakan.

16:09Patbubunawon ko ni napadang muntunod na

16:13Napawi ang aking lungkot nang makarinig ako ng mga inosenteng tinig.

16:17At sa isang sunok,

16:46May nakita akong pamilyar na mukha.

17:16Si Rodolfo ang nagtutuloy ngayon ng eskwelahang sinimulan ni Federico Caballero.

17:34Tulad ng kanyang mga kuya,

17:36na ipasa rin sa kanya ang mga awit at sayaw ng kanyang binukot na ina.

17:41Habang napatulog siya ng bunsok namin kapatid,

17:49may kakanta siya, nakikinig kami.

17:51Simpli matandaan namin gabi-gabi kinakanta niya eh.

17:54Simpli eh, hindi mo na makalimutan.

17:57Maregistrate na sa isip mo na yung something.

18:00Gabi-gabi, yun ang naririnig mo?

18:02Simpli, wala namang radyo, wala namang kurente.

18:07Simpli, diyan na kayo focus.

18:10Tapos na-memorize mo na?

18:11Oo, simpli ah.

18:14Aba!

18:15Oo.

18:16Bakitin!

18:17Okay.

18:18Inuwa at sa likod.

18:20Si Rodolfo at ang kanyang asawa na ngayon ang nagpapatakbo sa School of Living Tradition sa Kalinong, Iloilo.

18:28Tuwing Sabado at Linggo, tinitipo nila ang mga bata sa kanilang tribo para ituro ang mga sinaunang awit, epiko at sayaw.

18:37At kung dati sa mga babaeng binukot lamang itinuturo ang mga sugidanon at katutubong tradisyon,

18:47ngayon, pati mga batang lalaki, tinuturuan na rin.

18:56Sa ganitong paraan, maraming magmamana ng katutubong kultura.

19:02Binukot ka man o hindi, babae ka man o lalaki.

19:07It is our legacy to our great, great young mother.

19:12Minana namin, hindi po di makalimutan namin.

19:15Habang may hininga kami, kaya hindi ako nagtigil sa pagturo sa mga bata, kahit walang suporta.

19:22Para masalin ko sa kanila yung kaalaman ko na maalaala nila agad ito pala noon.

19:27Binanog ang tawag sa sayaw na ito, isang sayaw ng panliligaw na ginagaya ang kilos ng agila.

19:42Yung sayaw na binanog, traditionally ginagawa siya sa ganitong papag.

20:04Kasi dapat naririnig yung kalanseng o yung tunog ng papag mismo.

20:12So minsan yung mga nanonood, kasama rin sila sa gumagawa ng musika.

20:17So makikita mo, yung ginagawa ngayon ng bata, talagang tinatap niya talaga yung papag para gumawa ng sound.

20:25Kasama yung doon sa performance.

20:44Ang batang si Zuela Marie ang isa sa pinakamahusay sa pagsasayaw.

20:50Sa bawat pitik ng kanyang mga kamay at paa, sa sandaling panahon, pakiramdam ko na buhay muli ang mga binukot ng kahapon.

21:20Doon ko na lamang, binukot din pala ang Lola ni Zuela.

21:31Hindi ko po siya naabutan kasi eh, nung napatay.

21:35Ah, namatay na siya ng maanga?

21:37Opo.

21:38Ah, hindi mo nakita ang Lola mo na binukot.

21:39Hindi po.

21:41So bakit ka nag-aaral magsayaw ngayon dito?

21:44Kasi gusto ko pong maging isang teacher na para hindi po mawala yung kultura namin.

21:51Katulad ng Lola mo?

21:52Agpa.

21:56Si Zuela na nga ba ang magpapatuloy ng tradisyon at kaalaman ng mga sinaunang binukot?

22:14Ba't kailangan mong matuto ng sayaw?

22:18Kasi gusto po namin makatuto din po ng ginagawa nila noon.

22:25Hmm, bakit importante na matuto ng ginagawa nila noon?

22:30Eh noon pa yun.

22:31Bakit kailangan?

22:32Para hindi po mawala yung aming kultura na magsayaw at magborder at magbasal.

22:42Long lang!

22:46Alas 4 na ng hapon nang matapos ang mga bata sa kanilang pag-aaral.

22:54Pero kung ang mga binukot noon mananatili sa loob ng tahanan,

22:58si Zuela, derecho sa palaruan.

23:12Di tulad ni Lola Teresita na ikinulong sa loob ng maliit niyang mundo,

23:21ang mga patang ito malayang makapaglaro.

23:25Strike three.

23:27Malayang makapag-aaral.

23:31Malayang pumili ng kanilang kinamukasan.

23:34Anong gusto mo maging paglaki mo?

23:37Nursing po at teacher.

23:39Nurse at saka teacher ang gusto mo? Dalawa?

23:42Opo.

23:42Paano mo gagagawa? Paano mo gagawin yun?

23:45Yung Monday, Tuesday, Wednesday at Friday po.

23:49Ayun po yung ano ko.

23:52Yung mag-do nurse.

23:54Pero kung Sabado na po, kailangan ko pa magturo na.

23:57Magturo ng alin?

23:58Ng mga panubok at mga pagbasal.

24:05Ah, yung mga sayaw ninyo dito.

24:07Magtuturo ka.

24:09Opo.

24:14Ang batang si Zuela ang patunay na posibleng itulay ang noon at ngayon.

24:22At hindi kailangang isakripisyo ang kulturang kinagisnan.

24:28Kapalit ng kinamukasan.

24:31Bakit importante na hindi mawala yung kultura ninyo?

24:35Kasi po, hindi na po makikita namin yung kultura namin noon.

24:41Ayaw nyo ba yung mga modern na sayaw?

24:44Ayaw po namin.

24:45Ayaw po yun.

24:46Kultura yung malaki.

24:48Yung mas mahalaga.

24:49Oo.

24:49Kultura ang mas mahalaga.

24:51Nyapada nao kepan lugar ya.

25:04When you were born, you would be willing to grow your blood.

25:14When you were born, you would be able to share your life.

25:24When you were born, you would be a miracle.

25:28Mga sinuunang awin at sayaw, kwento at mga epiko, ay pamana ng ating mga ninundo, tatak ng ating pagkatao.

25:49Mabilis mang magbago ang panahon, hindi dapat malimutan ang kahapon.

25:58Mga sinuunang awin at sayaw, kwento at mga napakatao.

26:28Ako po si Cara David, at ito po ang Eyewitness.

26:38Eyewitness.

'Binukot,' dokumentaryo ni Kara David (Full Episode) | I-Witness

Category

Transcript

Recommended