Prof. Dr. Şükrü Ersoy, dünyadaki depremlerin %90’ının Pasifik’te meydana geldiğini ve Türkiye’de 9 büyüklüğünde bir depremin oluşmasının jeolojik olarak mümkün olmadığını söyledi. Pasifik’teki derin okyanus hendeklerinin büyük depremler ve tsunamiler oluşturduğunu belirten Ersoy, Türkiye’de bu tür bir mekanizmanın bulunmadığını vurguladı. Ayrıca tsunami oluşumunun sadece depremle sınırlı olmadığını; deniz altı heyelanları, nükleer patlamalar ve göktaşlarının da tsunamiye yol açabileceğini ifade etti. Erken uyarı sistemlerinin can kaybını büyük oranda önleyebileceğini söyleyen Ersoy, Japonya ve Endonezya örneklerini verdi. Tsunami anında açık denizin kıyıdan daha güvenli olduğunu da sözlerine ekledi.
02:03Mesela bizde Kahramanmaraş merkezli depremde, Kahramanmaraş'ta oldu ama 11 ilimiz birden bu depremden etkilendi.
02:11Şimdi burada yine bölgeye yakın birçok nokta var ama en çok Japonya etkilendi.
02:16Hawaii, Tayvan, Filipinler, Endonezya aslında aynı hat üzerindeler.
02:20İşte Alaska, Kanada niye oralara bir şey olmadı?
02:23Ya da 8,8 denizden olması sebebiyle mi ne kadar sürdü ve aslında bölgenin dinamiğiyle mi alakalı bir durum bu?
02:32Bölgenin dinamiğiyle ilgili bir durum.
02:35Eğer Kamçatka'da değil de Japonya'da olsaydı bir deprem ya da Şili'de olsaydı veya Kaliforniya açıklarında olsaydı bu deprem üreticiye tsunami'nin hareketi farklı olacaktı.
02:46Birincisi tsunami, kıtalar arası hareket edebilen, binlerce kilometre yol alan tehlikeli bir dalga.
02:55Nitekim, fakat buranın bir iyi tarafı var, erken uyarı sistemi var.
03:02Havaide değil mi? Japonya'da zaten.
03:04Evet, yani bütün pasifik ülkelerini anında uyarabiliyor.
03:09Mesela önce Japonya'ya geleceği, kaç saatte geleceği ve ne kadar yüksek olacağını önceden biliyorlar.
03:16Bu tsunami için geçerli değil mi? Yanlış anlaşılmasın.
03:19Bir, deprem uyarı sistemi var. İki, tsunami uyarı sistemi var.
03:24Şimdi Japonya'da olan tsunami'nin uyarısını Havai elbette saatler öncesinden alabilir ama tsunami uyarısını.
03:31Deprem uyarısını da alabiliyor mu?
03:32Deprem uyarısını da alabilir.
03:34Peki aynı süre mi? Yani şunu diyebiliyorlar mı?
03:36Yok, aynı süre değil.
03:378 saat sonra deprem gelecek.
03:38Hayır, hayır. Aynı süre değil.
03:39Böyle bir şey yok değil mi? Dünyanın hiçbir yerinde böyle bir sistem yok değil mi?
03:42Yok, öyle bir sistem yok.
03:44Fakat depremi önceden söylemeyi şuradan biliyoruz.
03:50Depremde çeşitli dalgalar yayılıyor.
03:52Önce bir zararsız, önce dalgalar kayıt cihazlarına geliyor.
03:55Bu sismik dalgalar dediğiniz mi?
03:56Evet, sismik dalgalar.
03:58Önce biri geliyor zararsız ama.
04:00Onu alet öğrendiği anda ikinci dalganın geleceğini biliyor.
04:04Aradaki süre Pasifik'te birkaç dakika olabiliyor.
04:08Bizde o kadar zamanımız yok.
04:10Mesela Marmara için bu 5-10 saniyeye geçmez.
04:13Evet, bize saniyelik geliyor o alarmlar.
04:15Ve o zaman süresinde ne yapabilirsiniz?
04:19Ama mesela geçen yıllar içerisinde Meksika'da bir erken uyarı verildi.
04:253 dakikaları vardı.
04:26Bakın 3 dakika içerisinde hem tsunami'den hem de depremden kurtulma durumunuz olabilir.
04:33Buradaki erken uyarı sistemi Endonezya'da yoktu.
04:38Bakın Endonezya'da 2004 yılında hem büyük bir deprem oldu hem tsunami oldu.
04:44230 bin kişi öldü.
04:45Japonya'da da 2011 yılında bir tsunami gerçekleşti.
04:49İkisini de açıklayayım.
04:50Endonezya'da...
04:51Farkı neydi hocam?
04:52Şöyle, Endonezya'da erken uyarı sistemi yoktu.
04:55Gelişmemiş ülkelerin olduğu yer.
04:57Oradan Afrika'ya gitti, Sri Lanka'ya, Hindistan'a gitti.
05:00230 bin kişi öldü.
05:02Şimdi dahil edildi bu erken uyarı sistemi.
05:06Japonya'da da çalışmadıkları yerden sordular diyebilirim özetle.
05:13O tsunami duvarlarına çok güveniyorlardı.
05:17Onu dalgaların aşamayacaklarını düşünüp erken uyarı sisteminde bile hareket etmediler.
05:22Ve böylelikle 20 bine yakın insan hayatını kaybetti.
05:27Bu nedenle.
05:29Ve o sahneleri hatırlarsınız videoları var.
05:32Korkunç sahneler.
05:34Şimdi artık o duvarların çok faydalı olmadığı düşünülüyor.
05:39O duvarlar...
05:40Mesela gün Japonya bir teyakkuzdaydı.
05:43Vali, işte devleti etkilileri falan herkes şöyle bir uyarı yaptı.
05:48Yüksek katlara çıkın.
05:49Evet.
05:50Yüksek katlarda bekleyin.
05:52Tüm Japonlar dün yüksekteydi.
05:55Yani saatlerce...
05:55Evet.
05:5540 metrenin üstüne.
05:56Saatlerce en üst katta sığındılar.
06:00Evet.
06:00Japonya.
06:01Deliki hala devam ediyor mu?
06:02Hayır.
06:03Devam etmiyor.
06:04Japonya'ya 1,5 metre yüksekliğinde dalgalar geldi.
06:08Ama çok etkili olmadı.
06:11Erken uyarı sistemi işe yaradı.
06:12Aksi taktirde dalganın yüksekliğine çok takılmamak gerekiyor.
06:18Yani 20 metre olması değil.
06:20Bazen 1 metrelik dalga bile öldürücü olabilir.
06:22Peki tsunami olması için illa öncesinde deprem mi olması gerekiyor?
06:26Yoksa tsunami kendiliğinden gelen bir felakette olabilir mi?
06:29Birkaç sebebi var.
06:30Başlıca sebebi depremler.
06:33Ama onun dışında bu denizin tabanında dev heyelanlar olabilir.
06:38Bu sarsıntıyla birlikte bu heyelanlar yine tsunami yaratabilir.
06:43Nükleer testler tsunami yaratabilir.
06:46Bir de gök taşı düştüğü zaman dev tsunami'ler yaratabilir.
06:51O dalgalar da çok yüksekti Şükrü Hocam.
06:541 ila 3 metre arasında değişti boyları.
06:56Bunun şiddetiyle ilgisi var değil mi?
06:58Tabii.
06:59Şöyle tsunami kıyı dinamiklerine göre çok değişken bir şey.
07:058,8 değildi.
07:076,8 olsaydı o dalgaların boyu daha mı az olacaktı?
07:10Daha az olabilirdi.
07:12Ama biraz da kıyıların tabiatına bağlı.
07:15Mesela Amerika kıyıları şanslı.
07:17Çünkü Kamçatka'nın depremleri Havai dışında hiçbir yere uğramadan direkt gelecek.
07:23Çok üniform bir hareket.
07:26Ama Japonya, Tayvan, Filipinler, Endonezya'ya doğru giderken bakın yüzlerce binlerce ada var.
07:33Tsunami giderken yön değiştirebilir.
07:36Çarptığı anda gidiş yönü değişir.
07:39Bir koya girer.
07:41O koya girdiği zaman dalgalar yükselebilir, büyük zararlar verebilir.
07:45Çok değişken sinsi tarafları var.
07:48Direkt temas ettiği Havai.
07:50Evet.
07:52Havai'de de biliyorsunuz Havai takım adaları volkanik adalar.
07:57Sıcak noktalar dediğimiz İngilizce'de hotspot dedikleri noktalar burası tamamen volkanik.
08:03Ortalarında da tepelik yerler var.
08:06Dolayısıyla halkın kıyılardan yüksek yerlere çıkması bir kurtuluş çaresidir yani.
08:12Bakın burada da Japonya galiba değil mi?
08:15O esnada oldu ki denizde birisi oldu.
08:17Kurtuluş şansı sıfır öğrendi.
08:19Var.
08:21Mesela gemi varsa kıyıya gelmek yerine depremden sonra açık denize gittiği zaman hiçbir şey olmaz.
08:28Çünkü o Pasifik okyanusunun tam ortasında dalga yükseklikleri yok.
08:33O kadar az ki.
08:34Öyle mi?
08:35Tabii.
08:35Ters yöne gidecek yani.
08:38Her zaman denizin ortası hem depremde hem tsunami'de en güvenli yerdir.
08:43Bu Marmara için de geçerli.
08:45Mesela hepimizde şöyle bir algı olur.
08:46Kıyıya ne kadar yakınsak o kadar kurtuluruz.
08:50Çünkü tsunami'nin kıyı dalgasıdır.
08:53Şöyle işliyor sistem.
08:55Açıkta oluşan dalganın hızı jet uçağın hızıyla.
08:58O fiyat yüzücüsü bile olsak kurtulamayız herhalde.
09:01İmkansız tabii imkansız.
09:03Çünkü çok şiddetli dalgalar.
09:06Kıyıda derinlik az olduğu için fren yapıyor dalga.
