Şanlıurfa Harran…Güneşin kavurduğu, tarihin izlerini hâlâ taşıyan kadim topraklar. Bir zamanlar burada yaşayan insanlar için en temel ihtiyaç olan su, en büyük sorunlardan biriydi. Eski kuyular, yetersiz altyapı, artan nüfusla büyüyen sağlık problemleri… Bugün ise o manzara geride kaldı. Avrupa Birliği’nin sağladığı destekle hayata geçirilen proje sayesinde temiz su artık evlere kadar geliyor. Güven İslamoğlu, geçmişin kuraklığından bugünün dönüşümüne uzanan hikayeyi Yeşil Doğa’da ekrana getirdi.
00:30Merhaba, ben Güven İstanbul'u. Yaşı Doğa programı ile yine karşınızdayız.
00:46Türkiye'deyiz. Arkamdaki deveye bakmayın. Güzel bir hikaye ekrana getireceğiz.
00:51Türkiye'de içilebilir suya ulaşamayan insanlar vardı.
00:54Özellikle Güneydoğu'da sayıları çoktu.
00:56Nüfusun artmasıyla var olan altyapı yetmiyordu.
01:00Göçlerle beraber bu daha da değişmesi elzem olmaya başladı.
01:03Giderek bir sorun büyüdü. İnsanlar hastalanıyordu.
01:06Avrupa Birliği'nden sağlanan destekle yaklaşık 72 milyon euroluk bir destekle
01:11Hatay'dan, Hatay-Urfa hattında hatta Mardin'e kadar bütün hatlar değiştirildi.
01:18Altyapı değiştirildi. Artık insanlar foseptik kullanmıyor ve temiz su getirildi.
01:24İşte bu hafta bu hikayeyi yapacağız. Eskiden nasıldı, bugün nasıl diye.
01:28Arkamda eski halini zaten görüyorsunuz.
01:30Ben de 10 yıl önce Harran'a geldiğimde, şu anda Harran'dayız.
01:33Buraya geldiğimde bu kuyulardan 10-15 yıl önce vardı.
01:36Ama şu anda sayıları bir ya da iki tanedir.
01:39İşte bu hafta bu değişimin hikayesini ekrana taşıyacağız.
01:42Harran, Şanlıurfa'nın güneydoğusunda yer alan, her yıl binlerce yerli ve yabancı turist tarafından ziyaret edilen tarihi bir ken.
01:56Mezopotamya kültürünü yansıtan bu konik evler artık yok olma riskiyle karşı karşıya.
02:02Bugün farklı ailelere ait 3 konak bu kültürü yaşatmaya çalışıyor.
02:07Konaklarda sergilenen objeler arasında su kuyuları da var.
02:10Bu kuyular Harran'da temiz suya ulaşımın yüzyıllardır büyük sorun olduğunun bir göstergesi.
02:17Harran artık temiz suya kavuştu.
02:19Zaman zaman birbirine karışarak hastalıklara ve çevresel felaketlere yol açan eski ve yetersiz altyapı yenilendi.
02:27Altyapının değişmesiyle daha önce genellikle yöre halkımızın tamamı çekme su, huyu suylarla geçiniyordu.
02:36Bu da vatandaşın çok büyük bir zorluklardı.
02:38Yani onun hem gidip taşıması, getirmesi bir sürü bir ezbaha fiteni vardı.
02:45Altyapıdan sonra suyun gelmesiyle birlikte yani su hayattır yani sonuçta tabii ki çok büyük bir fark oluştu.
02:52Eskiden atık suları foseptik mi vardı?
02:56Foseptik yoktu. Normalde daha önce çukurlarımız vardı.
02:59Çukurlara yok.
03:00Çukurlar içerisinde.
03:01Kuyu da oradaydı, yakındaydı.
03:02Yakınlarda.
03:03Karışıyor muydu su?
03:03Tabii ki haline, yer altı tabii ki. Haline karışacak tabii ki.
03:08Yani bu yapılmasaydı ne olacaktı? Su da kalmadı zaten burada.
03:10Yani şimdi şöyle hastalık diz boyuydu zaten yani özellikle enfeksiyonlar vesaire şu daha fazla boyut etti.
03:16Bir de bölgede sıcak tabii ki onun da etkisi.
03:19Ama tabii ki şu an daha sağlıklı oldu.
03:21Şimdi musluklardan içilebilir su hakkında.
03:22Kesinlikle evet.
03:23Musluklardan su içiliyor rahat bir şekilde.
03:26Daha önce çay yapamıyorduk ya normalde yani.
03:28Yapmayın ya.
03:28Tabii ki aynen.
03:29Turistler geliyor burada bunu gösteriyorlar.
03:58Eskiden kuyudan su çekerlermiş diyorlar.
04:00İnsanlar da fotoğrafını çekiyor.
04:02Bilseler 5-10 yıl öncesine kadar bunlar kullanılıyordu ki bazı yerlerde hala kullanılıyor.
04:08Şaşırırlardı sanırım.
04:10Çilebilir su mu?
04:34Evet.
04:35Şehir musluktan akıyor mu?
04:36Hı hı.
04:37Aynı su.
04:37Evet evet.
04:38Çok eskiden nasıldı?
04:40Biraz kireçliydi açıkçası.
04:41Kireçliydi.
04:42Hayvanlara falan verebiliyordunuz.
04:44Evet.
04:45Sadece hayvanlara verebiliyordunuz zaten daha öncesinde.
04:48Bazıları düşük yapabiliyordu gebeler falan.
04:50Şey kireçten mi?
04:51Hayvancıkta suyu nereden kullanılıyorsun?
05:07Aynı.
05:07Aynı böyle yer altında gaz diyoruz.
05:09100 metre, 50 metre, 150 metre öyle su çıkıyor.
05:11Hayvanlar hastalığında oldu mu?
05:13Yok.
05:13Olmaz.
05:14Eski eskiden.
05:15Eski olur canım.
05:15Eski olmaz olur mu ya?
05:16Eskide böyle bir şey yok ya.
05:19Hayvan hasta oluyor diyor.
05:20Kötü süler geliyor mesela.
05:21Hayvandan mesela normal yağdığın bir de sular şey oluyor ya.
05:25Böyle bir zamandan bozuluyor.
05:27Bozuluyor.
05:28Ama şu anda koyular.
05:29Her tarafta koyu uğurduyoruz.
05:30Hayvaları suluyoruz.
05:31Temiz su.
05:32Suriye savaşı ardından gelen aşırı göç nedeniyle Türkiye beklenmedik sorunlarla karşı karşıya kaldı.
05:53Şehirler hızla kalabalıklaştı.
05:56Belediyeler hızlı nüfus artışına karşılık veremedi.
05:59Bu noktada Avrupa Birliği artan belediye altyapı ihtiyaçlarının karşılanmasına yardımcı olmak için Türkiye'ye 72 milyon euro hibe aktardı.
06:09Madat fonu olarak bilinen bu hibe fonu ile birçok ilçenin altyapı ihtiyacı karşılandı.
06:15Avrupa Yatırım Bankası yönetiminde il bank ve yerel belediyelerin iş birliğiyle uygulanan belediyeleri güçlendirme projesi Şanlıurfa, Gaziantep, Kilis, Adıyaman ve Hatay'da hayata geçirildi.
06:27Yaklaşık 850 bin kişiye Avrupa Birliği standartlarına uygun ek veya iyileştirilmiş su temini ve kanalizasyon hizmetleri sağlandı.
06:36Bu proje ayrıca 2500 yeni iş imkanı yarattı.
06:4220-30 yıllık bir şebeke. O şebekeler reformu oldu.
06:47Kullanılmaz hale geldi. Her gün tamirat, her şey sürekli patlamaya başladı.
06:51Çamurlu su atmaya başladı. İçilmez hale geldi.
06:54Şimdi yeni şebekeyle beraber artık temiz su her eve ulaştı.
07:05Akçakale'ye geldik. Çok göç alan bir yer Akçakale. O yüzden de altyapı yetmiyor.
07:34Yetmediği için de burada da bütün altyapı tesisatı değişmiş.
07:39Özellikle su tesisatları tamamen yenilenmiş.
07:43Çok büyük problemler oluyormuş.
07:44Şimdi o tesislere gidiyoruz.
07:50Akçakale özellikle operasyonların olduğu dönemde altyapı ağır taşıtların yükünü kaldıramamış.
07:57Aşırı göç bu sorunun katlanarak büyümesine sebep olmuş.
08:00Yeni yapılan su kulesi, depolar ve değişen borularla bu sorun bir nebze olsun giderilmiş.
08:07Altyapı çok eski olduğu için bir de normal beton boru, asbest borular olduğu için
08:14herhangi bir sokaktan ağır tonaşlı bir araç geçtiği zaman borular cam gibi kırılıyordu.
08:20Sabaha kadar su kesintisi oluyor.
08:22Sabaha kadar onarım tamamlanmayınca gün içinde de aksarkı karışanıyor.
08:27Yani şehirde yaklaşık 4-5 saat su ancak veriliyor.
08:31Geri kalan hep tamirat maamirattan ulaşıyor.
08:33Ama şu an bu altyapı değiştikten sonra şu an neredeyse arkadaşlar
08:38yani günde sadece 1-2 arıza.
08:40O zaman günlük 30-40 arıza ulaşıyordu.
08:42Vatandaş sürekli şikayet ediyordu.
08:45Su kesintisinden, su arızasından.
08:48Sınarlar sıfır olduğumuz için bizim Türk vatandaşının bir buçuk atı Suriyeli var burada.
08:53E ne oldu?
08:54İster istemez alt tepi yetmiyor.
08:57Yetmeyince de sağ olsun bu proje geldikten sonra böyle bir sıkıntımız yok.
09:00Şu an her şey normal.
09:05Peki bu çalışmalar neden geçikti?
09:07Avrupa Birliği'nden fon alınmadan yapılamaz mıydı?
09:11Sorunun cevabını Şanlıurfa Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürü Emin İzol çok net şekilde açıklıyor.
09:19Bilmiyorum.
09:20Altyapı, hiçbir yönetici genelde altyapıya pek şey yapmaz.
09:24Yatırım yapmaz.
09:24Ama en elzem olan da o.
09:27Çünkü insan sağlığını etki eden şeyler.
09:30Haran Akçakale'de de öyleydi.
09:34Türkiye Cumhuriyeti'nin Madat fonunda, Avrupa Madat fonuyla beraber bu ilçelerimizde bizim projelerimiz vardı.
09:41O projelerimiz kabul gördü.
09:43Hem Haran ilçemizde hem Akçakale ilçelerimizde altyapılar, içme suyu şebekeleri komple yenilendi.
09:52Halk memnundur herhalde bunda.
09:53Yani halk memnun.
09:55Biz memnunuz.
09:55Çünkü şebekeyi eskisi gibi onarmıyoruz.
09:58Çünkü yenilendiği için insanlar daha temiz, daha hijyenik ortamda içme suyuna kavuşmuş oluyorlar.
10:04Gaziantep, Yavuzeli'ndeyiz.
10:14Aynı sorunlar burada da yaşanıyor.
10:16Yavuzeli'nin tüm atığı Fırat'ı besleyen Merzivan çayına akıyor.
10:20Tarlalarda bu suyla sulanıyor.
10:22İnsan ve çevre sağlığı büyük bir risk altında.
10:26Yeni yapılan arıtma tesisiyle bu sorun giderilmiş.
10:29Bugün Merzivan temiz akıyor.
10:31Bölgesel olarak ilçe merkezi ve civar köylerinde oluşan atık sular arıtılmadan derelere deşaz edilmekteydi.
10:38Bu da birçok çevre kirliliği ve dolaylı olarak da insan sağlığına olumsuz etkileri bulunmaktaydı.
10:43Bu bölgede atık sarıtma tesisi yapılma ihtiyacı bir zaruriyetti aslında.
10:47Şu anda bu su kanala temiz veriliyor değil mi?
10:50Tabii ki.
10:51İlçe merkezi ve civar köylerinde oluşan atık sular tesirimize geliyor.
10:55Ve bakanlığın belirlediği ilgili normlara göre, sınır değerlerine göre arıtılarak tamamen temiz bir şekilde alıcı ortamı olan Merzivan çayına, dereye deşazı gerçekleşmektedir.
11:06Şimdi gelirken yolda gelirken motorlar gördüm.
11:08Su çekiyorlar bu tarım arazileri için.
11:10Su çekiyorlar.
11:10Evet.
11:11Şu anda bu suyu kullanıyorlar.
11:13Tabii ki bu suyu da kullanıyorlar.
11:14Arka tarafta doğal kaynak sularımız var.
11:16Deri yatağının orijinal suları.
11:17Hem onu hem bizim tesis çıkış suyunu kullanmakta köylülerimiz.
11:20Bu tesis olmadan önce bu suyu mu kullanıyorlardı?
11:22Aynen öyle.
11:23Maalesef arıtılmadan direkt olduğu gibi suları kullanılmaktaydı.
11:26Bizim sayemizde hem çevir kirliliğini hem de insan sağlığının korunması gerçekleşmiştir.
11:31Tesis yapılmadan önceki atık suyumuzu gördüğünüz üzere tamamen çeviri kirliliği ve insan sağlığını olumsuz yönde etkileyen bir suyumuzdur.
11:53Şu anda bakanlığın verdiği standartlara göre arıtımızı gerçekleştirmekteyiz.
11:57Ve öncelikle çevre ve insan sağlığını koruyacak seviyeye kadar suyumuzu arıtabilmekteyiz.
12:02Şu seviye insan ve çevre sağlığını korur ama tarım için biraz daha işlem gerekiyor.
12:07İki ürte daha eklememiz gerekiyor sadece.
12:09Normalde Yavuz Zeyli nüfusuna yetecek arıtmalar var.
12:28Ama çok fazla göç aldığımız için ve hızlı göç maalesef altyapıları yetersiz kılıyor.
12:36O yüzden de destek alınması gerekiyordu.
12:38Avrupa Birliği belediyeleri bu konuda güçlendirmek için fonlar ayırdı.
12:44O fonlarda gördüğünüz gibi gerekli yerlerde kullanılmış.
13:00Kullanım açısından veyahut da yanından geçerken bile bir rahatsızlık hissi verirdi yani.
13:05Peki o koku tam böyle yer yeri yayılır mıydı?
13:08Yani belirli bölgelere evet çoğunlukla yani özellikle yaz aylarında çok fazla kok olurdu.
13:13Çok yayılırdı yani kışın ona nazaran biraz daha kısa olurdu.
13:17Hiç bu suda yüzdüğünüz oldu mu?
13:19Evet çok yüzmüştü.
13:20Temiz zamanını hatırlıyorsun.
13:23Bir zamanı şöyle söyleyeyim belirli kısımlarda bu Yavuzeli'nin atık sularının boşalmadığı alanlar var üst kısımlarda.
13:31O kısımlarda evet sonradan işte bu kanalizasyon suları falan akmaya başlayınca biz hani uzaklaştık.
13:39Eskiden balık da tutardık hani kanalizasyon sularının daha önce farklı yerlere akardı sonra buraya aktardılar.
13:45Şimdi arıtma tesisi yapıldı Yavuzeli'ne.
13:48Biz bu arıtma tesisi sayesinde balıklarımızı da tutabiliyoruz.
13:52Yüze de biliyoruz.
13:53Yüzüyorsunuz burada.
13:54Evet.
13:55Bu suyun zaten bağlantısı Fırat'a kadar ulaşıyor.
13:59Fırat'a kadar belirli bölgelerde Fırat'ın suyuyla birleştiği için Fırat'taki işte balık türleri çoğunlukla yumurtlamak için
14:07veyahut da işte yüzmek için besin avlanmak için dereye geliyorlar.
14:13Biz de bunlardan faydalanarak avlanıyoruz.
14:15Bu tarafa doğru mu geliyor?
14:16Evet.
14:16Yumurtta bırakmak için.
14:18Evet.
14:19Arıtmadan sonra mı oldu bu?
14:20Evet artmadan sonra oldu.
14:22Öncesinde zaten balık yoktu.
14:23Çok şeydi yani.
14:25Şu anda yosunlu gibi görünüyor ama şeyden su alçaldığı için.
14:27Su alçaldığı için şu anda yaz aylar olduğu için tarımsal sulama çok.
14:31Tarımsal sulama çok olduğu için herkes çekiyor suyu.
14:35İster istemez suyumuz azalıyor.
14:37Biraz azaldı.
14:47İklim, kriz ve savaşlar göçmen sayısını arttıracak gibi görünüyor.
14:51Ülkeler bu göçe hazır mı?
14:53Hazır olmalı mı?
14:54Nasıl hazırlanmalı?
14:55Bu konu şu sıralar çok konuşulan konuların başında geliyor.
14:59Türkiye'de yaşananları tüm dünya dikkatle takip ediyor.
15:03Çünkü bu sorun büyüyecek gibi görünüyor.
15:06Haftaya bir başka yerde, bir başka hikayede buluşmak üzere.
