Armağan: Ezberi bırakın: Cumhuriyet nasıl ilan edilmişti?

Yeni Akit Gazetesi

31.10.2024

Mustafa Armağan, bugünkü yazısında "Ezberi bırakın: Cumhuriyet nasıl ilan edilmişti?

Kategori

🗞

Haberler

Döküm

Tüm video dökümünü görüntüle

00:00Ezberi bırakın, Cumhuriyet nasıl ilan edilmişti? Önce 29 Ekim öncesindeki durumu özetleyelim.

00:11Türkiye Büyük Millet Meklisi Başkanı olan Mustafa Kemal, Gazi Meclisel Ozan'ı kabul ve

00:17Cumhuriyeti ilan ettiremeyeceğini anlayınca önce TBMM'yi feshettirdi, ardından kendisinin

00:22tayin ettiği adaylarla bir tek partili seçimi yaptırdı. Meclis yine de tam Mustafa Kemal'in

00:29istediği gibi olmamıştı. Yer yer direniyor ve muhalefete girişiyor, hatta 23 Nisan ruhuyla

00:36bakanları ve Meclis Başkan Yardımcıları'nı kendisi belirlemek istiyordu. Başkomutanlık

00:43kanunundan itibaren adım adım tek adam rejimine giden yeni Türkiye'de bu engellemelere müsaade

00:48edilemezdi. Cumhuriyet, sonradan kendisine yüklenen e-faziletler eden bağımsız olarak

00:55tamamen teknik bir meseleyi halletmek için ilan edilecekti. 1923 Ekim'inde 2. Meclis görevdeydi

01:02ama henüz 1924 Anayasası ortada olmadığı için hala Gazi Meclis refleksiyle kendi kafasına göre iş

01:09görüyor, ey ben buradayım ediyordu. Mustafa Kemal ise Lozan'ın izin verdiği devleti kurmaya

01:15ve inkılaplar dediği tepeden inme reformları yapmaya kararlı ve bunun önündeki engelleri

01:20muhafaza etmeye hazırdı. Sonuçta Meclis direnecek, Mustafa Kemal bütün şartları zorlayacak ve

01:27kazanacaktı. Saltanatın kaldırıldığı 1 Kasım, 1922'den Cumhuriyet'in ilan edildiği 29 Ekim

01:351923'e kadarki Fetret devrinde siyasi durum özetle buydu. Osmanlı Devleti ve Saltanat 1 Kasım,

01:421922'de Türkiye Büyük Millet Meklisi kararıyla tarihe karışmıştı. Buna mukabil Ankara'da devleti

01:50kurmayan bir Türkiye Büyük Millet Meklisi hükümeti vardı. Lozan görüşmeleri bu devletsiz

01:56meclisin delegelerince yürütülüyordu, dahası yeniden devlet olarak kabul edilebilmek için

02:00Avrupalılarla barış yapmaya ihtiyacımız vardı. 29 Ekim 1923'e kadarki meclisin bir özelliği,

02:08bakanlar kurulu üyeleri ile başbakanı da meclisin belirlemesiydi. Bakanlar mebuslar

02:14arasından teker teker seçiliyor ve meclise karşı sorumlu oluyorlardı. Başkanlık sistemine

02:21geçişimize kadar alışık olduğumuz Cumhurbaşkanı'nın başbakanı ataması, onun da bakanlar kurulunu

02:26teşkil edip Cumhurbaşkanı'nın onayına sunması, ardından meclisten güven oyu alması düzenine

02:31yabancıydı ilk iki meclis. Her ne kadar 1923 Ağustos'unda açılan 2. Türkiye Büyük Millet

02:38Meklisi üye yapısı bakımından gazi meclisten epey farklıydı ise de, prosedür bakımından aynı

02:43mesleğe tabiydi. İşte Cumhuriyet tam da bu prosedür krizi üzerine ilan edilecekti.

02:49Şimdi 28 Ekim akşamına giden yolun nasıl döşendiğine bakalım. Tek parti olan CHP'nin

02:57meclis grubu Meclis 2. Başkanlığı'na Gazi Mustafa Kemal'in rakibi Rauf, Orbay, Bey'i,

03:03İçişleri Bakanlığı'na da Sabit Bey'i seçmişti. M. Kemal yeni bakanları onaylamadı. Böylece

03:11meclis ile gazi karşı karşıya geldi. Bu arada Fethi Bey Başbakanlıktan istifa edince,

03:17bir hükümet krizi patlak verdi. Meclis grubu Başbakan olarak Ali Fuat, Cebesoy, Bey'i istemekte

03:25idi. M. Kemal'in gönlü İsmet Paşa'dan yanaydı. Fethi Bey CHP grubunu topladı. Krizi nasıl

03:35döneceklerini müzakere ettiler. Kemalettin Sami Paşa bir teklifte bulundu. Onun bunalımın

03:42halinin gaziye bırakılması teklifi kabul edildi. Gazi gruba geldi ve görevi kabul etti. Bir saat

03:51süre istedi ve anayasanın 7 maddesinde değişiklik yapılmasına karar verildi. 1921 Anayasasının

03:58E-Hakimiyet Kayıtsız Şartsız Milletindir-E-Hükmü yazılı bulunan 1. maddesine E-Türkiye Devleti'nin

04:04E-Hakimiyet şekli Cumhuriyeti Remaddesi eklendi. Anayasanın 10. maddesine ise Cumhurbaşkanı'nı

04:10meclisin seçeceği hükmü konuldu. Toplam 291 üyesi bulunan TBMM'de, 29 Ekim günü saat 18'de

04:19sadece 159 vekil hazırdı ve başkan haricinde kalan 158 üyenin oyuyla anayasa değişikliği

04:25gerçekleşti, 15 dakika sonra Mustafa Kemal 158 oyla Cumhurbaşkanlığına seçildi. Diğer 130 mebusun

04:33o gün memleketlerindeydi, Ankara'da olanların ise kapısına polis dikilip oturma katılmaları

04:38engellenmişti. Kriz halledilmiş, Bakanlar Kurulu'nu belirleme etkisi Cumhurbaşkanı'na ve onun

04:45tayin ettiği Başbakan'a verilmiş, TBMM'ye ise sadece güven oyu verme etkisi bırakılmıştı.

04:50Şevket Süreyya Aydemir bu değişikliğin mahiyetini şöyle dile getirir. Artık ne başvekili,

04:59ne de vekilleri meclis seçmeyecekti. Cumhurreisinin seçeceği bir başvekil,

05:04kendi kabine arkadaşlarını bulacak ve kabine listesi Cumhurreisine arz edildikten sonra meclise

05:10sunulacaktı. Öyle de oldu. Cumhuriyetin ilanının ertesi günü, meclis yeni kabine listesini öğrendi.

05:18Arkadaşlar! Yarın Cumhuriyeti ilan edeceğiz e sözü tamamen bu bu prosedür krizi ile ilgilidir.

05:28Anayasa değişikliği Ali Fuat Paşa'nın hatıratında geçtiği gibi biri oldu bitti,

05:32ee emrivaki, hatta e-tertipe şeklinde kabul ettirilmişti. Meselenin esası budur.

Önerilen